معناشناسي "ضرّ" در قرآن كريم با تأكيد بر روابط همنشيني و جانشيني

The semantics of "ḍarr" in the Holy Quran with an emphasis on syntagmatic and paradigmatic relations

"ضرّ" از واژگان كليدي و پربسامد در آيات قرآن كريم است كه در تبيين حوزۀ معنايي رنج و سختي در جهان‌بيني قرآني نقش مهمي دارد. اين پژوهش با استفاده از روش معناشناسي، مفهوم ضرّ را از ديدگاه قرآن كريم تبيين كرده است؛ زيرا معناشناسي با نگاه تحليلي و دقيق به متن، روشي سودمند براي دستيابي به معناي حقيقي كلمه است. با بررسي واژه ضرّ با رويكرد هم‌زماني مشخص شد ضرّ بر محور همنشيني فعلي با افعالي همچون مسّ و كشف و بر محور همنشيني اسمي با مفهوم بأس، نفع، نعمت، رحمت و سرّاء و بر محور جانشيني با واژه شرّ، عذاب و رجز در يك حوزۀ معنايي قرار مي‌گيرد؛ ازاين‌رو "ضرّ" زياني دنيوي و در حوزۀ آسيب‌هاي فردي و از سنن الهي است كه وجود انسان را به كام خود مي‌گيرد؛ همچون پرده‌اى بر چهرۀ جان و تن انسان مى‌افتد و چهرۀ سلامت، آسايش و آرامش را مى‌پوشاند. اين ضرر در حدي است كه شخص از ديگران قطع اميد مي‌كند و تنها خدا را مي‌خواند و وسيله‌اي براي متنبه‌شدن، امتحان، رشد و رسيدن به مقام والا است؛ بنابراين، "ضرّ" لزوماً معناي منفي ندارد و ممكن است باوجود ظاهر ناخوشايند نتايج و آثار مثبت داشته باشد.

"Ḍarr" is a key and frequent word in the verses of the Holy Quran, which plays an important role in illustating the semantic field of “suffering and hardship” in the Quranic worldview. The present study investigates the concept of “ḍarr” from Quranic perspective using semantic methods since semantics with an analytical and accurate perspective is a useful way to achieve the true meaning of words. By examining the word " ḍarr" with a concurrent approach, It is found that the word " ḍarr" in a verbal paradigmatic axis with verbs "reach and descover" is in the same semantic field and in a nominal paradigmatic axis is with the concept of "hardness " and “benefit, blessing, mercy, and Happiness” and in a syntagmatic axis is in the same semantic field with the words "evil and torment and shakiness”. Hence, the word " ḍarr" means “mundane loss” so it's an “individual harm”. It is also a divine tradition that controls the existence of humans. It falls on the human being like a veil and covers the face of health, comfort and, tranquility. This kind of " ḍarr" is so great that one despairs others and trusts only in God. It is also a tool for “punishment, trial, growth” and “attaining a high position”. Therefore, " ḍarr" does not necessarily have a negative connotation and may have positive results and effects, despite its unpleasant appearance.