پديد آورندگان :
شكوهي رازي، كاميار دانشگاه سمنان - گروه بيابان زدايي، سمنان , رحيمي، محمد دانشگاه سمنان - گروه بيابان زدايي، سمنان , ذوالفقاري، علي اصغر دانشگاه سمنان - گروه مديريت مناطق خشك و بياباني، سمنان
كليدواژه :
تغيير اقليم , تخريب زمين , مدالوس , سيستان , تالاب هامون
چكيده فارسي :
سابقه و هدف: خشك شدن تالاب‌هاي بين‌المللي هامون و توفان‌هاي گردوغبار ايجادشده از بستر اين تالاب‌ها در دو دهه اخير به‌عنوان يكي از مهم‌ترين دغدغه‌هاي زيست‌محيطي شرق كشور مطرح بوده است. تحقيق حاضر با هدف بررسي ارتباط بين متغيرهاي هواشناختي دما، بارش و دبي آب ورودي رودخانه هيرمند با ميزان تخريب زمين در بستر هامون‌ها در يك بازده زماني 21 ساله (1996-2016) انجام‌شده است.
مواد و روش‌ها: به اين منظور داده‌هاي هواشناختي دما و بارش در سه ايستگاه سينوپتيك قندهار، فراه و زابل اخذ و داده‌هاي بارش TRMM و داده‌هاي دماي ERA از طريق سايت مربوطه تهيه شد. بررسي تخريب زمين در بستر هامون‌ها بر اساس مدل مدالوس و معيارهاي پنج‌گانه فرسايش بادي، كيفيت خاك، كيفيت اقليم، كيفيت مديريت و پوشش گياهي مورد ارزيابي قرار گرفت و ميزان همبستگي داده‌هاي دما، بارش و دبي با تخريب زمين تعيين شد.
يافته‌ها: بررسي‌ها نشان داد كه دبي آب ورودي رودخانه هيرمند به بستر هامون‌ها طي دوره بازده زماني 21 ساله (1996-2016) روند نزولي داشته و كلاس تخريب زمين در طي مدت موردنظر در تمام واحدهاي كاري از كلاس خطر متوسط به كلاس خطرخيلي شديد افزايش‌يافته است. همچنين ميزان ضريب همبستگي داده‌هاي دما با دبي آب ورودي و تخريب زمين به ترتيب 0/587- (سطح متوسط) و 0/735 (سطح قوي) بوده، درحالي‌كه همبستگي دبي با بارش با ميزان 0/66 در سطح متوسط قرار داشته است. همبستگي بين متغير بارش و دبي با تخريب زمين به ترتيب با مقادير 0/90 و 0/84 در سطح قوي قرار گرفتند.
نتيجه‌گيري: نتايج نشان مي‌دهد كه تخريب زمين در بستر هامون‌ها همبستگي مناسبي با تغييرات دما، بارش و دبي ورودي هيرمند دارد. ميزان همبستگي محاسبه‌شده، نشان‌دهنده وجود يك ارتباط غير هم‌جهت بين تخريب زمين با دبي ورودي و ميزان بارش است و در خصوص دما اين همبستگي به‌صورت هم‌سو است. بين سال‌هاي 1996 الي 2002 با افزايش مقدار دما، كاهش ميزان بارش‌ها و به طبع آن كاهش دبي ورودي رودخانه هيرمند به هامون‌ها، ميزان كلاس تخريب زمين افزايش‌يافته و در سطح خيلي شديد قرار مي‌گيرد. در سال 2003 با كاهش ميزان دما و افزايش ميزان بارش‌ها، مقدار دبي ورودي رودخانه هيرمند افزايش‌يافته و درنهايت شاهد كاهش شدت تخريب زمين در واحدهاي كاري به سطح شديد و متوسط هستيم. در سال 2004 تا 2016 ميزان بارش‌ها در حوضه هيرمند با كاهش روبرو بوده كه به دنبال آن مقدار دبي ورودي به تالاب‌هاي هامون با كاهش مجدد مواجه شده و شدت تخريب زمين در واحدهاي كاري در سطح خيلي شديد قرار مي‌گيرد.
چكيده لاتين :
Background and objectives:
The drying of Hamoon international wetlands and dust storms caused by these wetlands bed in the past two decades have been considered as one of the main environmental concerns of the eastern part of Iran. The purpose of this study was to investigate the relationship between meteorological variables of temperature, rainfall and discharge of the entrance water of the Hirmand River with the amount of land degradation in the Hamoon in a 21-year (1996- 2016) interval.
Materials and methods:
For this purpose, weather data of temperature and precipitation were obtained at three synoptic stations of Kandahar, Farah and Zabol, and TRMM rainfall data and ERA temperature data were obtained from the related website. Land degradation based on the MEDALUS model and five criteria of wind erosion, soil quality, climate quality, management quality and vegetation was evaluated in Hamoon basin. The correlation between temperature, precipitation and discharge data was determined to land degradation statue.
Results:
Investigations showed that the inflow of Hirmand River inlet to the Hamoon bed has been decreasing during this period, and the land degradation class has increased very drastically in all working units from the middle class to the severe class. Also the correlation of temperature data with inlet water discharge and land degradation were -0.558 (moderate level) and 0.735 (strong level) respectively, while the correlation of discharge with precipitation was 0.666. Correlations between precipitation and discharge with land degradation were found to be strong at 0.901 and 0.843, respectively.
Conclusion:
The results showed that the land degradation in the bed of the Hamoon has a good correlation with temperature changes, precipitation and inflow discharge. This correlation is such that it shows the indirect relationship between the amount of land degradation with the amount of inflow discharges and recorded precipitation and the temperature is correlated with each other. Between 1996 and 2002, the rate of land degradation increased and reached a very severe level with increasing temperature, decreasing precipitation and consequently reducing the inflow rate of the Hirmand River to the Hamoon. In 2003, with temperature decrease and the increase in precipitation, the inflow rate of the Hirmand River increased and finally the intensity of land degradation was reduced in the medium to high intensity units. In 2004 to 2016, the amount of rainfall in the Hirmand basin declined, with the result that the amount of discharge to the Hamoon wetlands declines again and the intensity of land degradation in the work units is at a very high level.
