كليدواژه :
معماري , آرايه هاي تزئيني , صفويه , چهارباغ , ركن الملك
چكيده فارسي :
بناهاي مذهبي در معماري ايراني-اسلامي علاوه بر ساختار معماري از حيث آرايه‌ها نيز از جايگاه ويژه‌اي برخوردار هستند. اصفهان به‌عنوان يكي از شهرهاي تاريخي ايران‌زمين دربردارنده گونه‌هاي مختلفي از بناهاي مذهبي به خصوص در دوره تاريخي صفويه و قاجار است مسجد-مدرسه چهارباغ و ركن‌الملك به عنوان دو نمونه شاخص از عهد صفويه و قاجار در پژوهش حاضر موردمطالعه قرار گرفته‌اند. لازم به ذكر است كه هدف اصلي پژوهش پيش‌رو ضمن بازشناسي مختصر ساختار و تزئينات‌معماري بناهاي مذكور، به نوعي معطوف به واكاوي تناسب كالبد بنا و آرايه‌هاي زينت بخش آن‌هاست. هدف مطرح شده زمينه‌ساز پاسخ به اين سوال است كه مهم‌ترين هنرهاي‌تزئيني به‌كاررفته در دو مسجد-مدرسه‌چهارباغ و ركن‌الملك ضمن تبيين نقاط تمايز و تشابه كدام‌اند؟ اين هنرها از حيث ساختار‌ظاهري، تناسب با ساختار معماري و همچنين نقش و محتوا حاوي چه مولفه‌هاي اصلي هستند؟ اين پژوهش به لحاظ رويكرد، تطبيقي و از حيث روش، توصيفي-تحليلي است، همچنين جمع‌آوري اطلاعات به شيوه اسنادي و مشاهدات ميداني صورت پذيرفته است و اطلاعات به شيوه كيفي مورد تجزيه‌وتحليل قرارگرفته‌اند. يافته‌هاي پژوهش گوياي آن است كه دو بناي چهارايواني موردمطالعه در اين پژوهش ضمن مشابهت‌هايي كه در بعد ساختار دارند، از حيث ابعاد بنا و كيفيت اجرا داراي تفاوت‌هاي چشمگيري هستند در بعد هنرهاي وابسته به معماري بناي شاهانه چهارباغ ضمن تعدد بيشتر هنرها با دارا بودن هنرهايي همچون قلم زني، زرگري‌سنتي، مليله‌كاري، طلا‌اندازي بر روي گچ و غيره تمايزات قابل‌توجهي با بناي ركن‌الملك دارد. ليكن تناسب قابل‌توجهي ميان آرايه‌هاي معماري و ساختار‌معماري هر بنا وجود دارد. همچنين در بعد نقوش و محتوا، هر دو بنا نماينده ويژگي هاي هنري عصر خود بوده است به گونه‌اي كه در بناي چهارباغ شاهد تعدد نقوش هندسي، نقوش اسليمي و ختايي و موتيف‌هاي انتزاعي با تسلط رنگ‌هاي سرد همچون لاجوردي و فيروزه‌اي بيشتر هستيم و در مقابل مسجد-مدرسه ركن الملك سرشار از نقوش طبيعت‌گرا، نقش انسان و رنگ‌هاي متنوع و غالبا گرم است.
چكيده لاتين :
Religious buildings have a special place in the Iranian-Islamic architecture, in addition to the architectural structure in terms of arrays. Isfahan, as one of the historical cities of Iran, includes different types of religious buildings, especially in the Safavid and Qajar historical periods. The mosque-school of Chaharbagh and Rokn al-Molk have been studied as two significant examples of the Safavid and Qajar eras in the present study. It should be noted that the main goal of the present study, while briefly recognizing the structure and decoration, architecture of the mentioned buildings, is to focus on the study of the fit of the body of the building and their decorative arrays. The purpose is to answer the question that what are the most important decorative arts used in the two mosques-school, Chaharbagh and Rokn al-Molk, while explaining the points of difference and similarity? What are the main components of these arts in terms of visual structure, adaptation to architectural structure, as well as role and content? This research is comparative in terms of approach and descriptive-analytical in terms of method. Also, data collection has been done by documentary method and field observations and the information has been qualitatively analyzed. The findings of the present study indicate that the two quadrangular buildings studied in this study, while having similarities in the structural dimension, have significant differences in terms of building dimensions and performance quality. Arts with arts such as engraving, traditional goldsmithing, tapestry, gilding on plaster, etc. have significant differences with the building of Rokn al-Molk. But there is a remarkable fit between the architectural arrays and the architectural structure of each building. Also, in terms of motifs and content, both buildings have represented the artistic features of their time, so that in Chaharbagh building, we see the multiplicity of geometric motifs, Islamic and Khatai motifs and abstract motifs with cold colors such as azure and turquoise. There are more of us, and in front of the mosque-school, Rokan al-Mulk is full of naturalistic motifs, human roles and various and predominantly warm colors.
