واكاوي الگوي بادهاي غالب فصل گرم در دشت‌هاي ايران مركزي

Investigation of prevail winds patterns in warm seasons over central plain of Iran

تحليل نقشه‌هاي باد 10 متري درطي دوره 30ساله در ماه‌هاي گرم سال بر روي دشت‌هاي داخلي ايران (مركز، شرق و جنوب‌شرقي) با استفاده از داده‌هاي بانك داده‌اي ECMWF با تفكيك مكاني 125/0 درجه در راستاي طول و عرض جغرافيايي، مبين شكل‌گيري سه الگوي مشخص باد است. اين مطالعه براساس داده‌ها با تفكيك مناسب‌تر، در مجموع سه الگوي باد در اين پهنه جغرافيايي براي اولين‌بار به‌طور مجزا شناسايي شد. الگوي اول- باد گپ شمالي (باد 120 روزه و باد دشت كوير-لوت-جازموريان (كولوجا))، الگوي دوم-باند همسويي (confluence) لوت و الگوي سوم-همگرايي بزرگ لوت-دشت كوير. باد شمالي با منشاء ناشي‌از اختلاف فشار پرفشاري آسياي ميانه و كم‌فشارهاي عمان-خليج‌فارس، در عرصه دشت‌هاي شرقي و جنوب‌شرقي كشور مي‌وزد. دشت‌هاي محصور با رشته‌كوه‌هاي مرتفع و سدگونه، مسبب ايجاد اين بادهاي كاناليزه شده و تند هستند. شرايط توپوگرافيك شرق ايران سبب دو شاخه‌شدن اين جريان شده، شاخه شرقي باد معروف به 120روزه و شاخه غربي، باد كولوجا. شكل‌گيري پرفشارهاي حرارتي چون پامير، خراسان جنوبي، كرمان به‌عنوان واداشت ثانويه هم بر تندي اين بادها و هم بر ايجاد شرايط كاناليزه شدن آن‌ها اثر دارند. در صورت تضعيف شرايط گراديان فشاري ميان كم‌فشار عمان-خليج‌فارس و پرفشار آسيايي و شمال خراسان، شاهد شكل‌گيري الگوي همسويي ويژه در كوير لوت هستيم. الگوي مكاني شاخص مناطق مركزي فلات ايران كه به‌دليل شكل خاص آن، آن را كمربند همسويي كوير-لوت-جازموريان نام نهاديم. تقويت كم‌فشار مستقل لوت، سبب ايجاد همگرايي در بادهاي منطقه لوت مي‌شود. الگوي سوم، در زماني شكل مي‌گيرد كه شاهد شكل‌گيري يك كم‌فشار گسترده در شرق دشت كوير و لوت مي‌باشيم.

Analysis of 10-meter wind patterns, using ECMWF database data with a spatial (horizontal) resolution of 0.125 degrees (about 10 km) , Indicate the formation of three Specific patterns of wind during a 30-year period in the warmer months of the year over the inland plains of Iran (center, east and southeast). In this study for the first time, three wind patterns were identified separately, based on the data with more appropriate resolution. The first pattern is North Gap wind (120-day wind of Sistan and Dasht-e Kavir-Lut-Jazmourian (Koloja)), the second pattern is Lut confluence and the third is Lut-Kavir plain convergence pattern. The north wind blows in the eastern and southeastern plains of the country due to the difference between the high pressure of Central Asia and the low pressure of Oman-Persian Gulf. The presence of plains surrounded by high mountain ranges and topographic dam is the cause of these canalized and strong winds. The topographic conditions of eastern parts of Iran have caused this stream to be divided into two branches, the eastern branch of the wind known as the 120-day Sistan and the western branch, the Koloja wind. The formation of thermal high pressures such as the Pamirs, South Khorasan, Kerman affect the intensity and channelization of winds as secondary forcing. If the pressure gradient conditions between the low-pressure Oman-Persian Gulf and the high-pressure Asian and northern Khorasan are weaken, special confluence pattern are foremed in the Lut desert. Spatial pattern of the central regions of the Iranian plateau, which named it Kavir-Lut-Jazmourian confluence belt due to its special shape. Enhancement of Lut independent low pressure causes convergence in the winds of Lut region. The third pattern is formed when we see the formation of a developed low pressure in the east of Kavir and Lut plains.