جريان‌هاي شعوبي غيرايراني در سده‌هاي نخستين اسلامي

اگرچه جنبش شعوبيه‌ي ايران حركتي وسيع و داراي ابعاد متنوع بود، جريان شعوبي­ گري در جهان اسلام تنها به ايرانيان منحصر نبود. حكومت قوم ­گراي اُموي با محوريت‌دادن به «عرب» در امور سياسي، اجتماعي و اقتصادي، زمينه‌ي نارضايتي ساير اقوام ساكن در سرزمين­ هاي اسلامي را فراهم كرد. سياست­ هاي امويان در انديشه و قلمِ جريان ضدشعوبي عصر عباسي تداوم يافت و واكنش نخبگان و توده­ هاي غيرعرب مسلمان نسبت به اين تفكر تبعيض ­آميز به اشكال مختلف نمايان شد. اين پژوهش در پي يافتن جريان­ هاي مختلف جنبش شعوبي­ گري در ميان اقوام غيرعرب مسلمان، به استثناي ايرانيان، در سده ­هاي نخستين اسلامي است. نتيجه‌ي بررسي­ ها نشان مي­ دهد كه نخبگان گروه ­هاي قومي بزرگ‌تر و مهم‌تر در جهان اسلام با تكيه بر توان فرهنگي و پيشينه‌ي تمدني خود در برابر تحقيرهاي ضدشعوبيان ايستادگي و افتخارات خود را مطرح كردند. نبطي­ ها، قبطي ­ها، مولدان اندلسي­، سياهان حبشي-سوداني و تركان پنج گروه قومي بزرگي بودند كه در برابر برتري­طلبي عربي واكنش نشان دادند. گرچه از نخبگان اين اقوام، ميراث مكتوب انگشت‌شماري باقي مانده است، با تكيه بر گزارش­ هاي منابع تاريخي، ادبي و ديني موجود مي ­توان دريافت كه نخبگان اين گروه­ ها تلاش كردند تا افتخارات خود را بيان و دلايل برتري خود بر اعراب را نظريه ­مند كنند.

Although the Iranian Shiite movement was a broad motion and had various dimensions, the Shu‘ubi movement in the Islamic world was not limited to Iranians. By focusing on the “Arabs” in political, social and economic affairs, the nationalist Umayyad government created the discontent of other ethnic groups living in Islamic lands. The policies of the Umayyads continued in the minds and writings of the anti-Shu‘ubi movements of the Abbasid era and reflected the reaction of the Muslim elites and non-Arab masses to this discriminatory thinking in various forms. This study seeks to find different currents of the Shu‘ubi movement among non-Arab Muslim nations, with the exception of Iranians, in the early Islamic centuries. The results of the study show that the largest and most important ethnic elite groups in the Islamic world, based on the cultural power and history of their civilization, propound their persistence and honors against the anti- Shu‘ubi contempt. The Nabataeans, the Copts, the Andalusians, the Abyssinians-Sudanese, and the Turks were the five major ethnic groups that demonstrated resistance to the superiority of Arab. Although only a handful of written heritage have left from the elites of these nations, relying on reports from historical, literary, and religious sources, it can be understood that the elites of these groups try to express their honors and theorized their reasons for superiority over Arabs.