مقايسه محرابِ مساجدِ آل‌بويه تا تيموريان (شيوه رازي و آذري) استان اصفهان در گستره شكلي

محراب‌هاي مساجد ازجمله آثار ارزشمند تاريخِ هنرِ ايران، به­ويژه در عصر آل­بويه تا تيموريان است. محراب‌ها در ادوار و شيوه ­هاي مختلف بر اثر عوامل گوناگون دچار تحولاتي شده‌اند. بررسي محراب ­ها يكي از راه ­هاي پي‌بردن به هنر و معماري رايج ادوار است و از نتايج آن مي­توان جهت مرمتِ اصولي بر پايه‌ي شيوه­ ي­ ساخت و طراحي­هاي جديد بهره ­برد. هدف اين مقاله شناسايي، مقايسه و تحليل ويژگي­ هاي محراب‌هاي مساجدِ جامعِ اصفهان در شيوه‌هاي رازي و آذري ­است. اطلاعات اين پژوهشِ كاربردي از طريق كتابخانه ­اي ميداني به‌‌دست‌آمده و از انواع سطوح پژوهش و روش‌هاي مقايسه ­اي بهره ­برده است. براساس بررسي­ ها، ساختار كليِ محراب­ ها از رازي تا آذري روندي تدريجي را طي كرده ­است.­ تحولات غالباً در نما و همراه با تغيير تناسبات بوده و در پلان تفاوت چنداني وجود ندارد. از ويژگي­ هاي شكليِ رايج و مشتركِ دو شيوه، بهره ­گيري از قاب مستطيلي، دو طاق­ نما، چهار ستون و تناسبات ايراني-اسلامي است. اكثر نمونه ­ها داراي قوس تيزه­دار و يك حاشيه ­ي پيراموني‌اند. از ويژگي­ هاي خاصِ شيوه‌ي آذري استفاده از پيشاني است.

The altars of mosques are among the valuable works of Iranian art history, especially in the era of Buyid to the Timurids. The altars have undergone changes in different periods and in different ways due to various factors. The study of altars is one of the ways to understand the common art and architecture of the period and its results can be used to restore the principles based on new construction methods and designs. The aim of this article is to identify, compare and analyze the characteristics of the altars of Isfahan mosques in Rāzī and Āẕarī styles. The information of this applied research has been obtained through library and field study and has benefited from various levels of research and comparative methods. According to studies, the general structure of the altars from Rāzī to Āẕarī has undergone a gradual process. Mostly changes have occurred with a transition in proportions and there is not much difference in the plan. Common form features of the two methods are the use of a rectangular frame, two arches, four columns and Iranian-Islamic proportions. Most specimens have a sharp arc and a peripheral margin. One of the special features of the Āẕarī style is the use of the forehead.