سازوكارهاي به‌واژه‌سازي در رمان‌هاي دورۀ مشروطه مطالعۀ موردي؛ سرگذشت يتيمان، مصاحبه، نيرنگ سياه

هدف اصلي در اين جستار، برشمردن انواع به‌واژه در رمان‌هاي دورۀ مشروطه و مقايسۀ آنها با معادل ادبي، فرهنگي و اجتماعي امروزي و بررسي تحول آنهاست. براي نيل به اين منظور به‌واژه در سه رمان سرگذشت يتيمان، مصاحبه و نيرنگ سياه، از رمان‌هاي اجتماعي دورۀ مشروطه مطالعه شده ‌است. در اين جستار ابتدا به واژگان بر اساس بافت متن، موقعيت داستاني و مفهوم توجه شده، سپس سازوكار ساخت به‌واژه تعيين شده‌ است. بر اساس اين مطالعه مي‌توان گفت به‌واژه‌ها علاوه‌ بر مفهوم اصلي، معاني ضمني را نيز شامل مي‌شوند؛ اين معاني مي‌توانند برساختۀ اجتماع يا دورۀ تاريخي خاصي باشند يا عاطفه و ايدئولوژي خاصي را حمل كنند يا در مقابل واژگان و مفاهيم تابو به كار روند. در اين مقاله نشان داده شده كه رمان‌هاي مطالعه شده چگونه با به‌واژه‌ها، كه با استفاده از سازوكارهاي كاربرد اطناب، ايجاز، كنايه، استعاره، مجاز، تركيب وصفي، تركيب اضافي، استفاده از واژگان غيرفارسي، استفاده از واژگان كهن فارسي و استفهام انكاري ساخته شده‌اند، به بيان مفاهيم اجتماعي، فرهنگي و اخلاقي دورۀ مشروطه پرداخته‌اند.