تحليل تغييركاربري غيرمجاز اراضي كشاورزي در استان آذربايجان شرقي با استفاده از تئوري داده بنياد

هدف: اين تحقيق به منظور بررسي پديده تغيير كاربري غير مجاز اراضي كشاورزي (خارج از محدوده شهر، شهركها و روستاهاي داراي طرح هادي) در استان آذربايجان شرقي انجام گرديد. مواد و روش ها: براي رسيدن به اين هدف از روش تئوري داده بنياد استفاده شد. مشاركت كنندگان پژوهش حاضر، خبرگان و صاحب نظران پديده تغيير كاربري اراضي كشاورزي استان، شامل فعالان بخش كشاورزي و مسئولين و كارشناسان سازمان جهاد كشاورزي و مديريت جهاد كشاورزي شهرستان ها، بودند. با استفاده از روش نمونه گيري هدفمند و گلوله برفي، افراد براي مصاحبه انتخاب شده و با 20 نفر از آنها، تا زمان رسيدن به اشباع نظري، مصاحبه انجام گرديد. يافته ها:داده هاي بدست آمده در قالب 120 كد اوليه و 30 مقوله كدگذاري و تحليل شدند. براساس هدف تحقيق، پديده تغيير كاربري غير مجاز اراضي كشاورزي به عنوان پديده محوري انتخاب شد. در مدل استخراج شده، شرايط علي شامل مقوله هاي «تفاوت زياد قيمت زمين كشاورزي با قيمت انواع كاربري هاي ديگر»، «حرص و طمع دلالان و افراد سودجوء»، «مشكلات بخش كشاورزي»وغيره، شرايط زمينه اي شامل «ايرادات و نقاط ضعف سيستم سياستگذاري و برنامه ريزي»، «مشكلات و ايرادات سيستم كنترل و نظارت»، «ايرادات و نقاط ضعف سيستم  قانون گذاري»، «كمبود ها و نقاط ضعف سازمان جهاد كشاورزي و دستگاه هاي ذيربط» و غيره، شرايط مداخله گر شامل«خريد و فروش اراضي كشاورزي با قولنامه»، «خرد شدن و پراكنده بودن قطعات اراضي كشاورزي»، «تغيير فرهنگ و وجود مشكلات و نيازهاي اجتماعي» وغيره، راهبردها شامل «عدم وجود آمايش سرزمين و برنامه جامع حفظ كاربري اراضي كشاورزي»، «تخلف از قوانين و مقررات»، «عدم وجود قوانين و مقررات جامع حفظ كاربري»، «عملكرد ضعيف دستگاهها و نهادهاي متولي امر و نظارتي»، «مديريت و برنامه ريزي ضعيف و نادرست» و «مشكلات استفاده از شهرك هاي صنعتي» و پيامد هاي منفي شامل «كاهش توليدات كشاورزي و امنيت غذايي»، «ايجاد مشكلات اقتصادي، اجتماعي در روستاها، مناطق كشاورزي و مكان هاي احداث ويلا»، «افزايش مشكلات و هزينه جامعه و دولت» و«تخريب و از بين رفتن خاك، اراضي كشاورزي و محيط زيست» و پيامد هاي مثبت شامل«احداث و نگهداري باغ در اطراف خانه باغ و ويلاها» و «افزايش ارزش مادي زمين» مي باشد. نتيجه گيري: عوامل اصلي و مستقيم تحت عنوان شرايط علي و عوامل غير مستقيم تحت عنوان شرايط زمينه اي و مداخله گر، شرايط لازم را براي ايجاد پديده تغييركاربري غيرمجاز اراضي كشاورزي، فراهم مي آورند اما شرايط كافي نيستند و اگر راهبرد ها در اين فرايند حضور نداشته و نقش خود را ايفا نكنند، اين عوامل قادر به بروز اين پديده منفي نخواهند بود. در اثراين پديده، پيامدهاي منفي غير قابل جبران دربخش كشاورزي و روستاها، ايجاد شده است. پس ضروري ترين و اولين اقدام براي حفظ كاربري اراضي كشاورزي، اين است كه بر اساس آمايش سرزمين جامع، قوانين و برنامه هاي جامع مورد نياز تدوين و اجرا گردد.