مسئله تعبّد و چالش‎ هاي عقلاني فرارو

روشنفكران ديني و معنوي در دهه ‎هاي اخير به اين ذهنيت دامن زده‏اند كه دين با عقلانيت و خردورزي و تفكر ميانه‎ اي ندارد و در كشاكش ميان آن دو بايد يكي از آن دو را برگزيد. آنها اساس و محور دين را تعبد دانسته ‎اند و تعبد را هم در نقطه مقابل عقلانيت قرار داده‎اند. به گمانِ آنان، دنياي جديد و مدرن، دنياي عقل‏مداري و انديشه‏ورزي عقلاني است و اين عقلانيت، تدين را با محوريت تعبد برنتابيده و هضم نمي‏كند. با اين توصيف چالش‎هاي عقلاني متعددي فراروي تعبد نهاده مي‎شود. در اين مقاله به شش چالش اساسي از منظر عقلانيت در برابر تعبد و تدين پرداخته شده است. چالش از خودبيگانگي، چالش عدم رشد عقلاني، چالش آزمون‏ناپذيري، چالش انتقادناپذيري، چالش عدم داورِ مورد توافق و نهايتاً چالش چرايي تعبد، مهم‎ترين موانع عقلي در برابر تعبد ديني است. نگارنده با بررسي و تبيين ماهيت تعبد و تقسيم آن به تعبد مُعلَّل و تعبد مُدلَّل، ضمن پاسخ به اين چالش‎ها تلاش مي‏كند نشان دهد تعبد ديني كه تعبدي مدلل است، در بستري عقلاني شكل گرفته و گرچه عقلانيت مدرن و انتقادي نمي‏توانند با آن بر سر يك سفره بنشينند، عقلانيت سليم، معتدل و واقع‎گرا، تعبد ديني را مطلوب و معقول مي‏داند.