مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - بررسي اثر تنش آبي، سطوح مختلف كود نيتروژن و تراكم بوته بر عملكرد دانه و بهره‌وري آب ارزن معمولي در اقليم خشك كاشمر

چكيده فارسي :

با توجه به وضعيت اقليمي خشك و نيمه‌خشك حاكم بر كشور و لزوم مديريت صحيح در مصرف منابع آبي، كم‌آبياري مي-تواند راهكاري مناسب براي صرفه‌جويي در مصرف آب و رسيدن به عملكرد اقتصادي قابل قبول باشد. بدين منظور پژوهشي با چهار تيمار آبياري، سه تيمار كودي و دو تيمار تراكم بوته به‌صورت كرت‌هاي دو بار خرد شده و در قالب طرح پايه بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در سال زراعي 1398 در محل مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي شهرستان كاشمر به اجرا درآمد. تيمارهاي آبياري شامل آبياري مطلوب با تأمين 100 درصد نياز آب آبياري (I100) و كم‌آبياري با تأمين 80 (I80)، 60 (I60) و 40 درصد نياز آب آبياري (I40)؛ تيمارهاي كودي شامل سه سطح كودي صفر (N0)، 50 (N50) و 100 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار (N100) و تيمارهاي تراكم شامل تراكم 10 (D10) و 20 بوته در هرمترمربع (D20) بودند. نتايج نشان داد كه اعمال كم‌آبياري باعث كاهش معني‌دار ارتفاع بوته، وزن هزاردانه، عملكرد دانه و بهره‌وري آب در سطح احتمال 5 درصد شد. عملكرد دانه در تيمار آبياري كامل در مقايسه با تيمارهاي كم‌آبياري I80، I60 و I40 به‌ترتيب 17، 31/6 و 47/8 درصد افزايش نشان داد. در تمام تيمارهاي آبياري مصرف 100 كيلوگرم نيتروژن در هكتار باعث افزايش معني‌دار عملكرد دانه نسبت به وضعيت عدم استفاده از كود نيتروژن در اين تيمارها شد. بيشترين عملكرد دانه در تيمار I100N100D10 و به اندازه 2259 كيلوگرم در هكتار بود. در تيمارهاي كم‌آبياري I80N100 و I40N100 افزايش تراكم بوته از 10 به 20 بوته در هر مترمربع به‌ترتيب باعث كاهش 5/6 و 6/3 درصدي عملكرد دانه شد. بيشترين بهره‌وري آب براي تيمار I100 و به مقدار 0/8 كيلوگرم بر مترمكعب و كم‌ترين مقدار آن براي تيمار I40 و به مقدار 56/0 كيلوگرم بر مترمكعب مشاهده شد. استفاده از 100 كيلوگرم نيتروژن در هكتار باعث افزايش معني‌دار بهره‌وري آب نسبت به وضعيت عدم استفاده از كود در تمام تيمارهاي آبياري شد كه مقدار اين افزايش در تيمار I100 و تيمارهاي كم‌آبياري I80، I60 و I40 به‌ترتيب 16/2، 5/8، 6/2 و 8/4 درصد بود. بر اساس يافته‌هاي به-دست آمده در اين پژوهش مي‌توان گفت براي رسيدن به حداكثر عملكرد اقتصادي، تأمين 100 درصد نياز آب آبياري، استفاده از 100 كيلوگرم نيتروژن در هكتار و تراكم 10 بوته در هر مترمربع براي گياه ارزن دانه‌اي رقم پروسو براي منطقه كاشمر قابل توصيه است.