اثر تغيير كاربري اراضي بر اثربخشي فرايندي در سيستم راهبردي منابع خاك ميان‌دورود مازندران

The effect of land use change on process effectiveness in the strategic system of soil resources in Miandorod, Mazandaran

سابقه و هدف: روند افزايش جمعيت شهري، روستايي و اثر رقابت خانوارها در تأمين نيازهاي پايه زندگي، سبب شده تا مصرف منابع مختلف از جمله ميان‌دورود مازندران رشد شتابان به خود گيرند. در چنين فضاي رقابتي، منابع زمين‌هاي زراعي دستخوش تغيير شده بطوري كه، دامنه اين نيازهاي انساني به منابع، منجر به تغيير كاربري اراضي و به دنبال آن، افزايش فرسايندگي و كاهش منابع تجديدپذير در منطقه هدف پژوهش گرديده است. در همين راستا، سوابق پژوهش‌هاي جهاني مرتبط با تغيير كاربري اراضي، نتايج حدوداً يكساني را مبني بر كاهش كمي و كيفي خاك‌هاي زراعي و افزايش فرسايش منابع خاكي، اشاره داشته‌اند. لذا، هدف از اين پژوهش راهبردي، نشانه به روند تغيير كاربري اراضي مرسوم بر كاستي‌هاي اثربخشي هاي فرايندي بوده و سبب پايداري خاك‌هاي زير كشت، توسعه اشتغال دوسويه و افزايش بهره‌وري سيستم‌هاي زراعي منطقه ميان‌دورود مي‌گردند. مواد و روش‌ها: منطقه ميان دورود، به دليل برخورداري از ساختار تمدن طبيعي و منطقه ويژه كشاورزي، اين مطالعه پژوهشي در اين منطقه راهبردي صورت پذيرفت. وسعت كل اين منطقه 483 كيلومتر مربع، كه حدود زمين‌هاي داير آن، 30,335 هكتار مي‌باشد. اين پژوهش، كه از نوع مطالعات توصيفي- تحليلي و با رويكرد ميداني(پيمايشي)، و جامعه آماري آن مؤلفه‌هاي درون و برون سيستمي منطقه (قوت - ضعف و فرصت - تهديد)، و اطلاعات مؤلفه‌هاي مهم خاك مي‌باشند. از اينرو، مدل انتخابي براي اين هدف راهبردي، (WOTS-UP Analysis) و زير مجموعه‌هاي آن است. براي تحليل و نتيجه‌گيري به ترتيب؛ از برنامه اكسل، جدول ماتريس برنامه ريزي استراتژيك كمي و برنامه هوشمند ونسيم، براي تصميم گيري استفاده گرديد. و براي رتبه‌بندي مؤلفه‌هاي داخلي و خارجي، از تجربه و تفكر استراتژيستي و مشورت با كارشناسان خبره منطقه(به صورت پيمايشي)، كمك گرفته شد. يافته‌ها: با توجه به روند تغيير كاربري اراضي و افزايش خرده‌مالكين در منطقه، ميزان درصد اثربخشي‌هاي فرايندي 33/97 % بسيار پايين نشان داده است. در نتيجه با پايين بودن اثربخشي فرايندي، ميزان مؤلفه‌هاي تحت تأثير نظير؛ كاهش در صد كربن آلي خاك از 2/7 به 0/56، مقدار فسفر قابل استفاده خاك‌هاي منطقه از 56/3 به 6/4 ميلي‌گرم بركيلوگرم، مقدارپتاسيم قابل جذب از 301 به 117 ميلي‌گرم بر كيلوگرم، مقدار گوگرد قابل جذب از 29/1 به 20/5 ميلي‌گرم بر كيلوگرم، افزايش pH خاك‌هاي منطقه دشت از 6/6 به 7/9، و افزايش تدريجي هدايت الكتريكي EC، از 0/9 به 3/0، (dS/m) و در نهايت باعث افزايش تراكم منفي فيزيكي در عمق 30- 25 سانتي‌متري خاك‌هاي زراعي منطقه در طي يك دهه گذشته شده است. نتيجه‌گيري: نتايج اين پژوهش كه با شناسايي مؤلفه‌هاي پيش‌برنده (نقاط قوت و نقاط فرصت)، و مؤلفه‌هاي بازدارندگي (نقاط ضعف و نقاط تهديد)، همراه بوده نشان داد كه، تغيير كاربري اراضي در منطقه مورد هدف پژوهش بر خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك‌هاي اراضي منطقه ميان‌دورود، اثر منفي دارد. و بالعكس، با اجراي سيستم مديريت راهبردي (انتخاب سناريوي 3) مي‌توان، در پايداري خاك‌هاي زراعي، توسعه اشتغال دوسويه، كاهش نرخ بيكاري، اثربخشي در بهره‌وري خاك-هاي زراعي مؤثر واقع شد.

Background and objective: The trend of increasing urban-rural population and the effect of household competition in meeting the basic needs of life, has caused the consumption of various resources, including Miandorood Mazandaran, to accelerate growth. In such a competitive space, agricultural land resources have changed so that the scope of these human needs for resources has led to land use change and, consequently, increased erosion and decrease renewable resources in the target study area. In this regard, the records of global research related to land use change, have indicated approximately the same results of quantitative and qualitative reduction of arable soils and increased erosion of soil resources. So, the purpose of this strategic research is a sign of the trend of land use change commonly on the shortcomings of process effectveness and cause the stability of cultivated soils, the development of mutual employment and increase the productivity of agricultural systems in the Miandorod region. Materials and Methods: Miandorood region, due to the structure of natural civilization and special agricultural area, this research study was conducted in this strategic area. The total area of this area is 483 square kilometers, of which the usable lands area is 30,335 hectares. This research, which is a descriptive-analytical study with a field (survey) approach, and its statistical society is the internal and external system components of the region (strengths-weaknesses and opportunities-threats), and information on important soil components. Hence, the model of choice for this strategic goal is (WOTS-UP Analysis) and its subsets. For analysis and conclusion, respectively; Excel program, quantitative strategic planning matrix table and Wensim intelligent program were used for decision making. an‎d to rank the internal and external components, experience and strategic thinking and consulting with experts in the region (in a survey), was used. Results: Due to the trend of land use change and the increase of smallholders in the region, the percentage of process effectiveness 33.97%, has shown very low. As a result, with low process effectiveness, the amount of affected components such as; Reduction in soil organic carbon content from 2.7 to 0.56, usable phosphorus content of regional soils from 56.3 to 6.4 mg / kg, absorbable potassium content from 301 to 117 mg / kg, the amount of absorbable sulfur from 29.1 to 20.5 mg / kg, increasing the pH of plain soils from 6.6 to 7.9, and increasing Gradual electrical conductivity EC, from 0.9 to 3.0, (dS / m) and finally to increase the negative physical density at a depth of 25-30 cm in the arable soils of the region over the past decade Has been. Conclusion: The results of this study, which were accompanied by the identification of development components (strengths and opportunities), and deterrence components (weaknesses and threat points), showed that land use change in the study area on the physical and chemical properties of soils Agriculture in the Miandorood region has a negative effect. Conversely, by implementing a strategic management system (Scenario 3 selection), it is possible to be effective in arable soils sustainability, development of bilateral employment, decrease of unemployment rate, and effectiveness in arable land productivity.