عام و عامه در مثنوي مولانا

يكي از مهم‌ترين تحولاتي كه با گسترش عرفان و تصوف در ادبيات فارسي به‌ويژه در منظومه‌هاي بلند عرفاني، ايجاد شد اين بود كه فرهنگ و ادبيات عامه مورد توجه قرار گرفت. مثنوي مولانا از اين نظر آينۀ تمام‌نماي فرهنگ، زبان و آداب و رسوم عامه است. علي‌رغم اين ويژگي برجسته، اصطلاح »عام « و »عامه « در مثنوي همواره با بار معنايي منفي به‌كار رفته است. پرسشي كه مطرح مي‌شود اين است كه آيا مولانا در به‌كار بردن اين اصطلاح، طبقۀ اجتماعي خاصي را درنظر دارد يا منش و رفتار و نگرش مشخصي باعث مي‌شود كه وي اين كلمه را دربارۀ فرد يا گروه خاصي به‌كار ببرد. در اين مقاله كه به روش توصيفي ـ تحليلي نوشته شده، جايگاه اين اصطلاح در مثنوي بررسي شده است. نتايج تحقيق حاكي از آن است كه منظور از عام و عامه در مثنوي لزوماً مردم كوچه و بازار نيست؛ نگرش‌هاي خاصي كه با توجه به ظواهر مادي و براساس حس ظاهربيني قضاوت مي‌كنند مصداق اصلي عام و عامه در مثنوي هستند. احوال متعالي معنوي، اي بسا در بين عام ترين مردمان وجود داشته باشد و برعكس نگرش ظاهربيني ممكن است در بين طبقۀ فرزانگان و فيلسوفان و حتي عارفاني كه به مرحلۀ مقام نرسيده‌اند نيز باشد.