بررسي تطبيقي مباني و تأثير ايمان بر اعتبار شهادت در ديدگاه مذاهب خمسه

شهادت به‌عنوان يكي از قديمي‌ترين ادله اثبات دعاوي كيفري و حقوقي در عصر تجهيز بشر به شيوه‌هاي مدرن كشف واقعيت، در غالب نظام‌هاي حقوقي، هنوز اهميت بي‌بديل خود را از دست نداده است. راز اين امر در شرايط متعدد و بعضاً پيچيده‌اي است كه نظام‌هاي دادرسي كيفري و خصوصاً اسلام براي شاهد پيش‌بيني كرده است. يكي از شرايط مزبوركه تفسيرهاي متنوعي را در بين فرق اسلامي برانگيخته، ايمان است. با فرض اجتماع ساير شرايط شهادت، مفهوم ايمان و تأثير آن بر شهادت از ديدگاه دو فرقه بزرگ اسلامي، كيفيت مواجهه نظام قضايي ايران و ساير كشورهاي اسلامي با شهودي را كه داراي مذهبي متفاوت و يا مشابه با مشهود عليهم هستند، مشخص مي‌سازد. با تدقيق در مباني و مستندات اهل سنت و اماميه چنين برمي‌آيد كه در مفهوم عام ايمان و رد شهادت غيرذمي و اهل كتاب، تفاوت‌هايي ميان مذاهب وجود دارد. مذاهب حنفي و حنبلي شهادت اهل ذمي در بين خودشان را مطلقاً مي‌پذيرند ولي سايرمذاهب تنها در وصيت به جواز شهادت اهل كتاب حكم داده‌اند؛ لذا عمده تهافت آرا در پذيرش شهادت غير مومن است. در اين راستا، حنبلي و مالكي با تعريف خاص خود از ايمان، بر رد مطلق شهادت شيعه نظر داده‌اند؛ اما در مقابل مذهب حنفي و شافعي، ديدگاه ملايم‌تري را اتخاذ نموده‌اند. در ميان فقهاي اماميه نيز برخلاف متقدمين كه حكم بر رد مطلق شهادت اهل تسنن داده‌اند، فقهاي معاصر بين مستضعف فكري و جاهل مقصر تميز قائل شده و مباني و ادله نظريه رد را موردنقد جدي قرار داده‌اند كه چنين نظريه‌ي با ملاك و معيار اساسي پذيرش شهادت يعني قابليت كشف حقيقت و درجه راست‌گويي در نظام‌هاي حقوقي، انطباق بيشتري دارد. اين نوشتار با تبيين تعاريف و ويژگي‌هاي مختلف ايمان در پرتو تأملات فقهي شيعه و سني، درصدد كشف ديدگاه فريقين نسبت به پذيرش يا عدم پذيرش شهادت در آن دسته از دعاوي است كه بين شاهد و مشهود عليهم ازنظر گرايش ديني و يا مذهبي، تفاوت و ناهمساني وجود دارد.