برآورد ارزش اقتصادي نقش پوشش گياهي در كنترل فرسايش خاك (مطالعه موردي: حوزه آبخيز كچيك)

Estimating the economic value of the role of vegetation in controlling soil erosion (Case Study: Kechik Watershed)

سابقه و هدف: حفظ و نگه‌داري خاك و جلوگيري از رخداد و تشديد فرسايش از مهم‌ترين كاركردهاي اكوسيستم‌هاي طبيعي به حساب مي‌آيد اين موضوع به ويژه در مناطق پرشيب و كوهستاني از اهميت ويژه‌اي برخوردار است كاركرد حفاظت خاك نيز همانند بسياري از ديگر خدمات اكوسيستم‌ها، فاقد بازاري براي تعيين ارزش آن‌ها است. اكوسيستم‌هاي طبيعي يكي از منابع مهم اقتصادي براي بسياري از كشورهاي درحال توسعه مي‌باشند كه با توليد كالاها و خدمات به توسعة مناطق و جوامع كمك مي‌كنند. نبود بازاري سازمان يافته براي تعيين ارزش خدمات توليد شده اين اكوسيستم‌ها و در نتيجه رايگان پنداشتن آنها، منجر به از دست رفتن بخش عظيمي از اين منافع شده است. اين مطالعه در سال 1398 با هدف بررسي نقش اكوسيستم طبيعي منطقه كچيك در كنترل فرسايش خاك و تعيين ارزش اقتصادي حفاظت خاك براساس كاركرد حفظ حاصلخيزي خاك انجام شد. مواد و روش‌ها: به منظور برآورد كمي ميزان فرسايش خاك، از مدل RUSLE كه ورودي‌هاي آن شامل عامل فرسايندگي باران، عامل فرسايش‌پذيري خاك، عامل طول و درجه شيب، عامل پوشش گياهي و عامل كار‌هاي حفاظتي مي‌باشد در محيط سامانه اطلاعات جغرافيايي انجام شد. براي محاسبه ارزش اقتصادي كاركرد حفظ حاصلخيزي خاك، ميزان نگه‌داشت خاك و محتواي عناصر غذايي خاك شامل ازت، فسفر و پتاسيم منطقه، برآورد شد و ارزش اقتصادي آن با رويكرد هزينهجايگزين محاسبه شد. يافته‌ها: نتايج حاصل از فرسايش خاك با روش RUSLE نشان داد دامنه فرسايش خاك در منطقه بين 0 تا 239/2 تن در هكتار در سال متغير بوده و ميانگين آن برابر 7/94 تن در سال در هكتار برآورد شد. ارزش عناصر اصلي حفظ شده در خاك كل حوضه برابر 9/21 ميليارد ريال در سال بوده و ارزش هر هكتار اكوسيستم منطقه برابر 2/55 ميليون ريال در سال برآورد شد. همچنين تجزيه و تحليل داده‌هاي بدست آمده از فرسايش در نرم‌افزاز IDRISI Selva نشان داد، عامل طول و درجه شيب با ضريب همبستگي 93 درصد و ضريب تبيين (R2) 0/87 بيش‌ترين تاثير را در برآورد فرسايش سالانه خاك داشته است. نتيجه‌گيري: نتيجه اين پژوهش بيان مي‌كند ارزش بدست آمده در هر هكتار جنگل 3/39، مرتع 2/84 و ديم‌زار 2/16 ميليون ريال در سال مي‌باشد كه نشان دهنده ارزش بيشتر اكوسيستم مراتع نسبت به اراضي ديم‌زار مي‌باشد. با توجه به اثرات مثبت پوشش گياهي، لزوم توجه ويژه به پوشش گياهي مرتعي و جنگلي به منظور كاهش فرسايش خاك احساس مي‌شود و پيشنهاد مي‌شود برنامه‌هاي بيولوژيكي و حفاظت خاك به منظور كاهش خسارات فرسايش خاك در قسمت‌هاي با حساسيت فرسايش بالا در منطقه صورت گيرد.

Background and Objectives: Preservation of soil and prevention of occurrence and intensification of erosion are the most important functions of natural ecosystems. This issue is especially important in steep and mountainous areas. Soil conservation function, like many other ecosystem services, lacks a market to determine value. Natural ecosystems are one of the important economic resource for many developing countries that contribute to the development of regions and communities by producing goods and services. This study was conducted in 2019 with the aim of investigating the role of natural ecosystem in Kechik area in controlling soil erosion and determining the economic value of soil protection based on soil fertility maintenance function. Materials and methods: In order to estimate soil erosion quantitatively , the RUSLE model, which inputs include rain erosion factor, soil erodibility factor, length and degree of slope factor, vegetation factor and protective operations factor, was used in GIS environment. To calculate the economic value of soil fertility maintenance function, soil retention and soil nutrient content including nitrogen, phosphorus and potassium in the area were estimated and its economic value was calculated using the alternative cost approach. Results: The results of soil erosion by RUSLE method showed that the range of soil erosion in the region varied between 0 to 239.2 tons per hectare per year and its average was estimated at 7.94 tons per hectare per year. The value of the main elements preserved in the soil of the whole basin was equal to 9.21 billion Rials per year and the value of each hectare of the region's ecosystem was estimated at 2.55 million Rials per year. Also, the analysis of erosion data in IDRISI Selva software showed that the factor of length and degree of slope with a correlation coefficient of 93% and a coefficient of determination (R2) of 0.87 had the greatest effect on estimating annual soil erosion. Conclusion: The result of this study states that the value obtained per hectare of forest is 3.39, rangeland 2.84 and dry land 2.16 million rials per year, which shows the more value of rangeland ecosystem than dry lands. Due to the positive effects of vegetation, the need for special attention to rangeland and forest vegetation to reduce soil erosion is felt and it is recommended that biological and soil protection programs to reduce soil erosion damage in areas with high erosion sensitivity in the region.