مقاومت زيردستان در برابر قدرت با سازوكار ايدئولوژيك در بوستان سعدي

در اين پژوهش، با اساس قراردادن بوستان سعدي، به طرح اين پرسش پرداخته ايم كه طبقۀ رعيت چگونه در ساختار اجتماعي قدرت كسب مي كرده‌اند. مطابق رويكرد سلطه و قدرت، كه صاحب نظران آن آنتونيو گرامشي و ميشل فوكو هستند، با كاربست روش تحليل انتقادي گفتمان و نيز به پيروي از بينامتنيت، به بررسي قدرت و مقاومت پرداختيم كه حلقه هاي تعامل ميان مشاركان اجتماع هستند. نظر به كاركرد چندجانبۀ گفتمان ها در متون قرن هفتم، يافته هاي پژوهش نشان داد كه در كنار صوفيان و زاهدان و دسته هاي گوناگون اجتماعي كه براي كسب قدرت سازوكارهاي ويژۀ خود را به كار مي گيرند، طبقۀ زيردست و رعيت نيز به برساخت هاي جديد قدرت دست مي يازند؛ چنان كه با تلفيق پندارها با باور هاي ديني و عرفاني و عرفي موجود در جامعه، كه درعين حال، باعث فرمانبري و انقياد خود ايشان شده است، به بسط سازوكاري مي پردازند كه با بازپخش و اعمال آن، بتوان برترين مقامات را به اطاعت و تسليم و اداشت. بدين ترتيب، با نگرش ساختارشكنانه به متون، كنش و تعامل پيچيدۀ ميان كنشگران، جايگزين تصور فروكاهندۀ مبني بر تعامل يك جانبه ميان گروه هاي فاعل اجتماعي مي شود.