حق بر تعليم و تربيت در فقه و حقوق اساسي جمهوري اسلامي و ماهيت آن

The right to education and training in Islamic jurisprudence (Fiqh) and Islamic republic constitutional law and its nature

تعليم و تربيت از ضروري‌ترين نيازهاي جامعه است كه موجب پيشرفت آن جامعه، از لحاظ نيازهاي مادي و معنوي مي‌شود. حق بر تعليم و تربيت، همواره يكي از مهمترين دغدغه‌هاي حقوق بشري بوده و در مباني ديني و اسناد حقوقي مورد توجه قرار گرفته است. نوشتار پيشِ‌رو، با روش توصيفي ـ تحليلي و با هدف تبيين نظريه‌هاي مطرح در حوزۀ ادلۀ حق بر تعليم و تربيت و اثبات جايگاه مهم دو نهاد خانواده وحكومت،وحقِ تكليفي برمتربي و به دنبال پاسخ براي اين پرسش است كه مباني و ادلۀ حق بر تعليم وتربيت از منظر فقه چيست و اين حق چگونه در حقوق اساسي جمهوري اسلامي ايران منعكس شده است. در اين راستا، منابع اسلامي، اسناد حقوقي و نظرات انديشمندان عرصۀ تعليم و تربيت، واكاوي و ادلۀ حق بر تعليم و تربيت مورد بررسي قرار گرفته است. يافته‌ها نشان مي‌دهد كه هيچ ادله‌اي به صورت قاطع و بدون تأثيرگذاري ديگري (خانواده و حكومت) نسبت به حق بر تعليم و تربيت وجود ندارد و اين دو لازم و ملزوم يكديگرند. تعليم و تربيت برحسب اهداف آموزش و پرورش، مسئوليت مشترك والدين و دولت است. همچنين تعليم و تربيت افراد جامعه، حق تكليفي فرد است كه بر متعلم نيز واجب وتكلف است، در شكوفايي استعداهايش كوتاهي ننمايد و اين فرايند بايد به صورت مشترك توسط فرد، حكومت و نهاد خانواده صورت گيرد.

Education is one of the most essential needs of a society. It leads to material and spiritual development of that society. The right to education has always been one of the most important human rights concerns and has been taken into account in religious principles and legal documents. Using a descriptive-analytical method, the present article aims to explain the well-known opinions and arguments concerning the right to education. It also seeks to prove the important position of the two institutions of family and government, and the trainee's right to education. It attempts to answer the question as to what the principles and evidence of the right to education from the perspective of jurisprudence is, and how it is reflected in the constitutional rights of the Islamic Republic of Iran. In this regard, Islamic sources, legal documents and opinions of thinkers concerning education, as well as the analysis and evidence available concerning the right to education have been examined. The findings show that there is no conclusive evidence without any other influence (family and government) regarding the right to acquiring education and moral instruction. These two are necessary for each other. Education is the joint responsibility of parents and the government. Also, teaching and instruction is an obligatory duty of the individual or the learner who should not fail to develop his talents. This process should be accomplished jointly by the individual, the government and the family institution.