مصاحف امصار در ديدگاه دانشمندان فريقين

قرائات و رسم از مهمترين موضوعات علوم قرآنى است كه از زواياى مختلفي قابل‌بررسي است. براي شناخت صحيح اين دو حوزه، بيان رابطه و تأثير متقابل آن‌ها با تأكيد بر ديدگاه ابن‌جزري كه نقش ويژه‌اي در اين دو علم دارد، ره‌يافت‌هايي جديدي از اين موضوع در پي خواهد داشت. روش تحقيق اﯾﻦ مقاله، با استفاده از منابع مكتوب اين علم، توصيفي ـ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و انتقادي اﺳﺖ. با ارائه ديدگاه ابن‌جزري كه هر دو علم «قرائات» و «رسم المصحف» را توقيفي و وحياني مي‌داند، به بررسي موضوع پرداخته شده است. ابن‌جزري برخلاف دانشمندان دوره‌هاي پيش از خود، همانند فراء و ابن مجاهد، با طرح ديدگاه موافقت احتمالي و تقديري، تمامي قرائات عشره و معروف را با معيار موافقت رسم‌المصحف سازگار معرفي كرده است. از دوره وي (قرن نهم هجري قمري) تا امروز، اين ديدگاه موردتوجه بوده است. هرچند ازنظر شيعه، ديدگاه ابن‌جزري داراي اشكال است؛ نتايج آن نيز مشكلاتي را به دنبال دارد. ازجمله اين اشكالات، آن است كه با شرط موافقت احتمالي، قرائات شاذ و ضعيف نيز مي‌توانند در بين قرائات صحيح قرار بگيرند، يا حداقل براي برخي چنين شبهه‌اي را ايجاد كنند. درعين‌حال، هماهنگي و موافقت قرائت با رسم‌المصحف را بدون شك بايد يكي از معيارهاي قرائت صحيح دانست. از ديگر نتايج اين بررسي، آن است كه در مناطقي كه قرائات خاصي در آن رواج داشته، مصاحف نيز بر اساس آن قرائات نوشته مي‌شده است و عملاً تأثير عملي قرائات بر رسم قابل‌مشاهده خواهد بود.