بررسي اثرات احداث سد سهند بر شرايط هيدرولوژيكي رودخانه و تحليل تغييرات شكل هندسي مجراي قرانقو‌چاي (از بازه پايين‌دست سد سهند تا روستاي خراسانك)

رودخانه و فرايندهاي رودخانه ‌اي در سطح زمين، مهم ترين سيستم هاي ژئومورفيك فعال است كه در اثر كنترل ‌كننده‌ هاي محيطي و دستكاري ‌هاي انساني در سيستم‌ هاي طبيعي، طي مقاطع زماني و مكاني مختلف، تغييرات متفاوتي را از خود نشان مي ‌دهند. اين تغييرات و جابه‌ جايي ‌ها مشكلاتي را براي كاربري ‌هاي انساني و اكولوژيكي ايجاد مي ‌كند و از مباحث مهم در ژئومورفولوژي رودخانه‌ اي محسوب مي ‌شود. هدف پژوهش حاضر، بررسي اثرات احداث سد سهند بر شرايط هيدرولوژيكي رودخانه قرانقو چاي از بازه پايين دست سد سهند تا روستاي خراسانك و تحليل تغيير شكل هندسي مجرا، در بازه زماني 1374 تا 1397 است. اين پژوهش متكي بر كار هاي ميداني، استفاده از تصاوير ماهواره‌اي، داده ‌هاي هيدرومتري، نقشه ‌هاي توپوگرافي و زمين ‌شناسي است. شرايط هيدرولوژيكي رودخانه با استفاده از 26 شاخص هيدرولوژيكي، در دو دوره قبل از احداث سد و بعد از احداث آن محاسبه شد. سپس براي بررسي رابطه معناداري شاخص‌ ها، از آزمون آماري T جفتي استفاده شد. به منظور بررسي تغييرات شكل مجرا نيز از پارامتر هاي بررسي شكل هندسي رودخانه شامل ضريب خميدگي و زاويه مركزي استفاده و ميزان مهاجرت مجرا با استفاده از روش ترانسكت محاسبه شد. با توجه به نتايج مطالعه، از لحاظ شاخص ‌هاي هيدرولوژيكي Q5، Q10، Q15، دبي حداقل، دبي حداكثر و دبي مد، بين دو دوره قبل و بعد از احداث سد تفاوت معناداري ديده مي ‌شود. ميانگين ضريب خميدگي در سال 1374، 15/1 بود و در سال 1397 به مقدار 18/1 افزايش يافت و الگوي رودخانه از پيچان ‌رودي بسيار توسعه‌ يافته به توسعه يافته تبديل شد. ميانگين آهنگ مهاجرت مجراي رودخانه در طي بازه زماني 24 ساله مورد مطالعه، در حدود 143/0 متر در سال بود. بيشترين مقدار جابه ‌جايي عرضي مجرا، در ترانسكت يك به ميزان 41/0 متر در سال و كمترين جايه ‌جايي در ترانسكت يازده، به مقدار 022/0 متر در سال است. در نتيجه، مشخص شد كه رودخانه قرانقو چاي در بازه مطالعاتي، تغييرات مورفولوژيكي و جابه جايي مجرا داشته است و عوامل مؤثر اين تغييرات به طور عمده شامل تغييرات دبي به ويژه در زمينه احداث سد، فرسايش پذير بودن سازند هاي بستر و كنار رودخانه و عوامل مختلف انساني است.