كتاب‌هاي كمياب و مجموعه‌هاي ويژه: مطالعه تاريخچه و وضعيت موجود در جهان و ايران

هدف: هدف از اين پژوهش، مروري بر چارچوب تعريفي كتاب‌هاي كمياب و بررسي سير تحول تاريخي مجموعه‌هاي ويژه در جهان و ايران است. روش: از شيوه توصيفي با رويكرد استقرايي استفاده شده است. ابتدا به مرور تعريف‌هاي موجود از كتاب‌هاي كمياب و نواقص آن‌ها پرداخته تا در نهايت به تعريفي جامع رسيده شود؛ سپس به تحليل سير تاريخي مجموعه‌هاي ويژه در جهان و پس از آن به مرور تاريخ و كتابخانه‌هاي داراي مجموعه‌هاي ويژه در ايران پرداخته مي‌شود. منابع مورد استفاده در اين پژوهش با استفاده از شيوه اسنادي و كتابخانه‌اي گردآوري شده‌اند. يافته‌ها: كتاب‌هاي كمياب، تعريفي فراتر از كتاب‌هاي كهنه‌چاپ دارند و روند انتقال اطلاعات در آن‌ها، صرفاً داده‌هاي محتوايي را در بر نمي‌گيرد. در بخش دوم، چهار مرحله در خصوص تحول مجموعه‌هاي ويژه در جهان و همچنين، تفاوت رويكردها به مجموعه‌هاي ويژه در جوامع و فرهنگ‌هاي مختلف و تفاوت آن ميان اقشار سياه‌ و سفيدپوست به‌ دليل تفاوت دغدغه‌ها در طول تاريخ به دست آمد. با مرور مجموعه‌هاي ويژه در ايران، نخستين كتابخانه داراي مجموعه ويژه، كتابخانه كليساي وانك اصفهان بوده و در مجموع، تعداد 21 كتابخانه داراي مجموعه‌هاي ويژه در ايران يافت شد. نتيجه‌گيري: كتاب‌ها مي‌توانند به ‌صورت بالقوه كمياب محسوب شوند و مبناي تشخيص كتاب‌هاي كمياب تا حدود زيادي به رسالت مجموعه‌ها وابسته بوده و به‌ طور مستقل قابل ارزيابي نيست. همچنين، تاريخ مجموعه‌هاي ويژه در ايران، بر خلاف جهان، از سير روشني برخوردار نيست. مراحل تحول آن به روشني مشخص نشده و اطلاعات موجود در اين خصوص، مربوط به كتابخانه‌‌هاي داراي اين مجموعه‌هاست و اهداف اوليه تشكيل آن‌ها تا حدود زيادي مخدوش مانده است.