نقد و بررسي رابطة عقل و دين از ديدگاه ميرزامهدي اصفهاني

A Critical Analysis of the Relationship between Reason and Religion from the Perspective of Mirza Mahdi Isfahani

ارتباط عقل و دين يكي از بحث‌انگيزترين مسائل فلسفي و كلامي است و قدمتي طولاني دارد. اهميت اين مسئله، آن را به يكي از موضوعات مهم فلسفة دين معاصر تبديل كرده است. سؤال اين است كه آيا براي شناخت دين، استفاده از وحي كفايت مي‌كند يا به‌كارگيري عقل نيز ضرورت دارد؟ برخي پذيرش و شناخت دين، تدين و ايمان را بدون توجه به عقل، غيرممكن مي‌دانند؛ اما گروهي ديگر، عقل‌گرايي را موجب به‌خطر افتادن تدين و ايمان، و التقاط در دين معرفي مي‌كنند. اين نوشتار به روش تحليلي ـ‌ توصيفي به بررسي ديدگاه ميرزامهدي اصفهاني در اين زمينه مي‌پردازد كه جزو دستة اخير است. هرچند ايشان استدلال‌هايي با صورت منطقي براي اثبات خداوند ارائه نموده است، اما شناخت وجود و اوصاف خداوند با عقل و علوم ظلماني بشر را غيرممكن مي‌داند. همين امر بشر را نيازمند راهنماي غيبي مي‌كند و وجود دين وحياني را ضرورت مي‌بخشد. اين انديشه مبتلا به مشكل دور در استدلال بوده و اثبات حجيت و عصمت كلام خداوند، نبي و امام، محتاج عقل است.

One of the most controversial philosophical and theological issue is the relationship between reason and religion that has a long history. The importance of this issue has made it one of the most important topics in the philosophy of contemporary religion. The question is whether revelation is sufficient to know religion or is it necessary to apply reason? Some thinkers believe that recognizing and accepting religion and faith is impossible without reason, but others see rationalism as endangering religion and faith, which can lead to eclecticism in religion. This paper studies the perspective of Mirza Mahdi Isfahani in this regard, which belongs to the latter category. Although he has presented logical arguments to prove God, he believes that it is impossible to know the existence and attributes of God with the intellect and the dark (material) human sciences. Hence, this makes man in need of unseen guidance and the existence of a revelatory religion. This idea has "circularity in argument or proof" problem because proving the authenticity and infallibility of the words of God, the Prophet and the Imam requires intellect.