كليدواژه :
وقفنامه , مسجد جامع ميبد , اماكن تاريخي ميبد , حاجي رجبعلي , تاريخ معماري
چكيده فارسي :
وقفنامۀ حاجي رجبعلي به تاريخ 1247ق بر شبستان زمستاني مسجد جامع ميبد و ديگر آثار مورد حمايت و ساخته شدۀ واقف تنظيم شده است. اين وقفنامه، سندي تاريخي است كه حاوي اطلاعاتي از ميانۀ سدۀ سيزدهم هجري دربارۀ شهر ميبد، اماكن و آثار معماري آن است. تاريخ وقفنامه همزمان با دهۀ آخر حكومت فتحعلي شاه قاجار است و روشن كردن سيماي كهن شهر ميبد در اين دورۀ تاريخي پراهميت است. مسجد جامع شواهدي از اين دوره دارد. وقفنامه، سندي حقوقي به شمار مي رود و واقف به قصد تضمين حيات شبستان و بناهاي ديگري، كه خود ساخته، دست به تنظيم آن زده؛ اما در اين تحقيق در مقام يك سند تاريخِ معماري بررسي و نمايانده شده است. در واقع استعداد يك متن حقوقي تاريخي براي بهره بردن در راه مطالعۀ تاريخ معماري بررسي شده و ويژگيهاي آن معلوم مي شود. با طرح اين پرسش كه، اماكن و شواهد معماري مذكور در وقفنامه چيست و چه آگاهي هاي تازهاي در حوزۀ تاريخ معماريِ شهر ميبد به دست ميدهد؟ اين تحقيق كه به روش توصيفي ـ تاريخي به انجام رسيده، با بازخواني متن وقفنامه و بررسي و تحليل آن، مشاهدات ميداني و ذكر شواهدي در كتب تاريخي همراه شده است. اين تحقيق به نوعي سندپژوهي محسوب ميشود، زيرا تمركز بر يك سند تاريخي دست اول دارد. هدف از تحقيق، بازخواني نكات روشن و تاريك مربوط به اماكن و تاريخ معماري مذكور در وقفنامه است. نتيجۀ تحقيق نشان داده، اين وقفنامه كوتاه، امّا حاوي مطالب با اهميتي از حيث ثبتِ نام و تواريخِ اماكن است. يك يك اعلام جغرافي كه در وقفنامه از آنها نام برده شده همه مربوط به ميبد است، بنابراين در روند تحقيق، با مراجعه به محل مربوط، اصل اثر يا بقاياي برجا مانده شناسايي و مشاهده شد. مجموع آثار قابل بررسي به 22 اثر ميرسد كه مشتمل بر محله ها، قنوات، دكانها، مزار (گورستان)، آسياب، باغات و خانه ها و موارد ديگر است. تاريخ ساخت شبستان زمستاني مسجد جامع، حدود تاريخ و باني ساخت مسجد و آب انباري در ميدان كَرَم واقع در داخل شارستان ميبد كه از بناهاي واقف است، از اين وقفنامه به دست مي آيد كه مربوط به دهۀ 1240ق است.
چكيده لاتين :
The Haji Rajabali's deed of endowment was written in 1247 AH for the winter Shabistan of the Masjid-i Jami of Meybod and other buildings built by the endower. This deed of endowment is a historical document that contains information from the 13th century AH about the city of Meybod, its places and architecture. The year of its writing coincides with the last decade of Fath Ali Shah's reign in Qajar period. The Jami mosque contains evidence of this period. The deed of endowment is a legal document and Haji Rajabali wrote it with the aim of guaranteeing the life of the buildings he built, though in this research, it has been considered as a documentary source for the study of architectural history. In fact, the potential of an old legal text document for the study of architectural history is examined. The question is: what are the places and architectural evidences that are mentioned in the deed of endowment and what kind of new information does it contain in the field of architectural history as related to the historic city of Meybod? This research has been done by descriptive-historical method, and has been accompanied by re-reading the text of the deed of endowment, combing with field observations and evidence mentioned in historical books. This paper can be considered a documentary analysis since it is focused on a first-hand historical document. The aim of this research is to re-read the evident and hidden aspects of the historical places mentioned in the deed of endowment. The results show that although the deed of endowment is short, it contains important information about the names and dates of places. All the places and buildings that are mentioned in the deed of endowment are related to Meybod, so in the course of the research, by field observation of the relevant place, the original or the remaining structures were identified and observed. A total of 22 sites and buildings were identified and then described. It includes quarters, Qanats, shops, cemeteries, mills, gardens, Houses, and many more. The construction date of the winter Shabistan of the Masjid-i Jami, the mosque and the water reservoir (Ab anbar) in the Karam Square (Maidan), located inside the fortified city of Meybod, is obtained from this deed of endowment, which belongs to the 1240 AH.
