پهنه بندي مرتع براي چراي مشترك گوسفند و بز در حوزه آبخيز درميان (استان خراسان جنوبي)

Rangeland zoning for sheep and goats common grazing in the Darmian Basin (South Khorasan Province)

با توجه به وضعيت ضعيف اكثر مراتع ايران، ارزيابي قابليت اراضي مرتعي و تعيين شايستگي براي بهره ­برداري مستمر و بهينه ضروري به نظر مي­رسد. بدين منظور اين تحقيق با هدف بررسي تناسب مرتع براي چراي گوسفند و بز با استفاده از روش فائو و GIS انجام شد؛ بنابراين سه معيار پوشش گياهي، آب‌وخاك موردمطالعه قرار گرفت. خصوصيات پوشش با چهار ترانسكت 200 متري و پلات­هاي 2 مترمربعي اندازه­ گيري گرديد. موقعيت و موجودي منابع آب ثبت و كيفيت آن‌ها (EC و TDS) اندازه ­گيري شد. براي تعيين فرسايش خاك نيز از روش MPSIAC استفاده گرديد. با تلفيق لايه­ هاي مختلف حاصل از معيارها مدل نهايي شايستگي براي چراي مشترك تهيه شد. نتايج مدل نهايي شايستگي نشان داد كه 7810/11 هكتار (61/5 درصد) از اراضي مرتعي داراي شايستگي اندك (S3) و 4899/16 هكتار (38/5 درصد) فاقد شايستگي (N) براي چراي مشترك گوسفند و بز هستند. مهم­ترين عوامل محدودكننده شايستگي معيار پوشش گياهي بخصوص پايين بودن ميزان علوفه قابل‌استفاده و همچنين فرسايش خاك تشخيص داده شد؛ اما وجود منابع آب فراوان و همچنين كميت و كيفيت قابل‌قبول از نقاط مثبت منطقه براي چراي دام محسوب مي­ شود؛ بنابراين با توجه به طبقات شايستگي پايين در منطقه لازم است برنامه­ هاي مديريت دام به­طور كامل و با دقت بيشتر صورت گيرد تا امكان افزايش گونه ­هاي خوش‌خوراك فراهم گردد. ضمن اينكه براي جبران درآمد مرتع‌داران توصيه مي­شود ساير ظرفيت­هاي مراتع منطقه از قبيل بهره ­برداري از محصولات فرعي، گردشگري و از همه مهم­تر زنبورداري به ­عنوان معيشت­ هاي تكميلي موردتوجه جدي قرار گيرد.

Considering the poor condition of most rangelands of Iran, evaluation of rangeland potential and determination of suitability for continuous and optimal utilization seems necessary. The purpose of this study was to investigate the rangeland suitability for sheep and goat grazing using FAO and GIS methods. Therefore, three criteria including vegetation cover, water, and soil were studied. The vegetation cover characteristics were measured using four transects of 200 meters and 2 m2 plots. The location and volume of water resources were recorded and the water quality (EC and TDS) was measured. The soil erosion was studied using the MPSIAC method. The final suitability model for common grazing was prepared by integrating different layers of criteria. Based on the results of the final suitability model, 7810.11 ha (61.5%) of the study rangelands were of a low suitability (S3) and 4899.16 ha (38.5%) had no suitability (N). The low forage production as well as soil erosion was recognized as the most important factors limiting the rangeland suitability of the study area; however, abundant water resources with an acceptable quantity and quality were the positive points of the area for grazing. Regarding the low suitability classes in the study area, livestock management plans should be fully and carefully performed to increase the development of palatable species. Overall, to compensate the beneficiaries’ income it is recommended that other rangeland capacities such as exploitation of by-products, tourism, and beekeeping be considered as supplementary livelihoods.