واكاوي جايگاه حق بر محيط زيست در متون اسلامي

Analysis of Status of Right to a Healthy Environment in Islamic Texts

با گذر زمان، حقوق اساسي انسان جلوه اي ديگر پيدا كرد، حقوقي كه ناشي از حق همگاني و نسل جديدي از خواسته هاي نوين بشري بود. يكي از مهم ترين خواسته هاي اين نسل، بهره گيري و بهره مندي از محيط زيست سالم بود. اين حق براي اولين بار در اعلاميه استكهلم نمود يافت و سپس در اسناد متفاوت به آن تاكيد شد تا جايي كه امروزه در جايگاه اين حق هيچ گونه شبهه اي وجود ندارد. اما هدف اصلي اين پژوهش بررسي جايگاه اين حق در اسلام است. در مورد حق بر محيط زيست؛ آيات، روايات و قواعد فقهي به طور مستقيم و غير مستقيم به آن اشاره كرده اند. خداوند در سراسر قرآن بر اين امر تاكيد كرده است كه نعمت ها و اين جهان را براي انسان و در تسخير او قرار داده است. به همين جهت بر جايگاه و اهميت انسان در برخورداري از محيط زيست و بر برخورداري همگاني از محيط زيست تاكيد بسيار كرده است. همچنين بر اساس سيره امامان معصوم، دو دسته از روايات وجود دارد. دسته اول، احاديث و رواياتي است كه به حق برخورداري از محيط زيست سالم به صورت صريح تر اشاره دارد. دسته دوم به صورت غيرمستقيم به اين حق اشاره كرده است. علاوه بر اين در قواعد فقهي مانند قاعده لاضرر، اتلاف، تسبيب و احترام اموال، به حمايت و حراست از اين حق اشاره شده است و ضمان شخص متعدي بر محيط زيست را شناسايي كرده است.

With passing of time the basic human rights have received a new position seen under a new light. Rights that have arisen from public rights and the advent of a new generation of novel human needs have contributed to this process. One of the most important requirements of the new generation is claimed to be able to enjoy and use a healthy environment. This right first came to existence in the Stockholm Declaration and was further emphasized in proceeding documents to the extent that nowadays there is almost unanimous agreement on it. However, the main aim of this research is the study of this particular right in Islam. There are Quranic verses plus narratives and religious rules regarding the right to a healthy environment directly and indirectly. Allah has emphasized time and time again in the Holy Quran that the bounties of this world were created for the humans and their exploitation. Therefore, the human’s importance and status for benefitting from the environment and the public enjoyment of the environment have both been extensively focused onin Quranic verses. Moreover, as per the lives of our most revered Imams, there have been two groups of narratives. The first are traditions and narratives that emphasize the right to a healthy environment in a more direct manner. The second group addresses this matter more indirectly. In addition, in the religious rules including “no harm”, “wasting”, “causation” and “respect to possessions” the right to a healthy environment has been supported and defended and the liability of the aggressor has also been recognized.