مطالعۀ تطبيقي تاريخ پيشداديان در جامع‌‌التواريخ و مجمع‌‌التواريخ

در ميان تاريخ‌نامه‌‌هاي متعددي كه در دورۀ ايلخاني، تاريخ پيشداديان را روايت كرده‌‌اند، جامع‌‌التواريخ رشيدالدين ويژگي‌‌هاي منحصربه‌فردي دارد كه در آثار پيشينيان ديده نمي‌‌شود. يك قرن پس از رشيدالدين، حافظ ابرو به تقليد از او مجمع‌‌التواريخ را با حجمي بسيار بزرگ‌‌تر تدوين كرد. اين مقاله بر اساس مطالعۀ كتابخانه‌‌اي و به‌‌شيوۀ تفسيري‌تاريخي و نسخه‌‌شناختي به تطبيق اين دو اثر با تمركز بر بخش پيشداديان مي‌‌پردازد. اين نوشتار به‌‌دنبال شناسايي منابع رشيدالدين و حافظ ابرو و نيز تحليل و تطبيق ساختار اين بخش از كتاب آن ها با يكديگر و نيز تاريخ‌نامه‌‌هاي متقدم است. براي شناسايي منابع استفاده‌شدۀ آنان، علاوه بر شاهنامه، آثار دوازده مورخ از سدۀ چهارم تا هشتم هجري قمري بررسي شد. يافته‌‌ها نشان مي‌‌دهد كه رشيدالدين از الگوي طبري پيروي كرده كه تاريخ شاهان را در ميانِ قصص پيغمبران روايت مي‌‌كند، اما او نخستين مورخي است كه كتابش را بر اساس چهار طبقۀ شاهان ايران به چهار «طبقه» فصل‌‌بندي كرده است. حافظ ابرو الگوي ديگري برگزيده كه تواريخ پادشاهان و پيغمبران را به‌‌صورت تفكيك‌‌شده نقل مي‌‌كند، ولي آن را با ساختار ابداع‌‌شدۀ رشيدالدين درآميخته و كتابش ساختاري نظام‌‌مندتر يافته است. در مقايسه با آثار متقدمان، ساختار جامع‌‌التواريخ و مجمع‌‌التواريخ به‌‌گونه‌‌اي است كه اهميت پادشاهان را بيشتر از پيامبران جلوه مي‌‌دهد.