بررسي ويژگي‌هاي شيوه‌ ترجمۀ بين خطّي قرآن: (مورد پژوهي چهار ترجمۀ متعلق به قرن چهارم تا نيمۀ قرن ششم هجري)

يكي از شيوه‌ هايي كه درگذشته در ترجمۀ متونِ وحياني از جمله انجيل و قرآن مجيد به كار مي‌ رفت، شيوۀ ترجمۀ بين خطّي بود. در اين شيوه، مترجمان به دليل حرمتي كه براي متن اصلي قائل بودند به ترجمۀ حيثيت متني مستقل نمي‌ دادند و به شكل لفظ به لفظ ترجمه مي‌كردند و ترجمۀ خود را بين خطوط مي ‌آوردند. بااين‌حال ترجمه‌ هاي اوّليّۀ قرآن كاملاً تحت‌اللفظي نيست و از ابتكاراتي زباني برخوردار است كه بررسي آنها موضوع اين مقاله است. در اين تحقيق با استفاده از روش توصيفي‑تحليلي، به واكاوي مقايسه‌ اي و زبان ‌شناختي چهار ترجمۀ بين خطّي كهن قرآن در بازۀ زماني قرن چهارم تا نيمۀ قرن ششم هجري پرداخته‌ ايم. اين چهار متن عبارت‌اند از: ترجمۀ رسمي معروف به ترجمۀ تفسير طبري و ترجمۀ تفسير ابوالفتوح رازي در بخش آيات، ترجمۀ قرآن قدس و ترجمۀ قرآن ري. موارد انتخاب‌شده در دو حوزۀ كلّيِ «واژگان» و «نحو» مورد مقايسه و تحليل قرار گرفته است. يافته ‌ها حاكي از آن است كه مترجمان به درجات متفاوت به صورت‌هاي واژگاني و نحوي متن اصلي وفادار بوده‌ اند. به‌عبارت‌ديگر، علي‌ رغم اينكه ترجمه ‌ها درمجموع تحت‌اللفظي هستند، مجموعه‌اي از ويژگي‌ هاي شاخص واژگاني و نحوي دارند كه آنها را به متون ارزشمندي تبديل كرده است. كاربرد معادل ‌هاي اصيل فارسي در ترجمه‌ تفسير طبري و در ترجمۀ قرآن قدس و نيز وجود برابرنهاده‌اي محلي، عمدتاً گويش سيستاني، در ترجمۀ قرآن قدس از جمله اين ويژگي‌هاست. در ترجمۀ تفسير ابوالفتوح رازي و ترجمۀ قرآن ري تأثيرپذيري مترجمان از زبان مبدأ در حوزۀ واژگاني و به‌خصوص در ترجمۀ واژگان دخيل بيشتر مشهود است. در حوزۀ نحوي نيز ترجمه ‌هاي تفسير ابوالفتوح رازي و قرآن ري همخواني بيشتري با اقتضائات نحوي زبان فارسي نشان مي‌ دهند.