احاديث مربوط به وجه تسميه زنان: نقد محتوا با مبناي ريشه‌شناسي

در مروري بر گونه‌هاي مختلف حديثي، يكي از گونه‌ها، احاديث وجه تسميه است كه بخشي از آن به نام‌هاي خاص ـ مانند نام پيامبران و شخصيت‌هاي قصصي ـ و بخشي ديگر به دايره واژگان مربوط مي‌شود. به خصوص اين گونه‌ي اخير، از آن‌رو پر اهميت است كه امكان آزمون محتواي آن با روش‌هاي ريشه‌شناسي وجود دارد. مقاله حاضر در پي آن است كه سه لفظ مربوط به زن ـ يعني «مرأه» به معناي انسان مادينه، «نساء» به معناي جمعِ آن و نام خاص «حواء» به عنوان نخستين زن را از حيث ريشه‌شناسي بكاود و نشان دهد احاديث وارد شده درباره وجه تسميه به اين الفاظ چگونه ارزيابي مي‌شوند؟ هدف از اين پژوهش در سطح محدود؛ نقد محتواييِ اين بخش از روايات مربوط به ارزش‌گذاري جنسيت زن و در سطح گسترده؛ گشودن باب جديدي از كاربرد زبان‌شناسي تاريخي در نقد محتوايي حديث است. روش به كار گرفته شده در اين پژوهش، ريشه‌شناسي با الگوهاي معمول در زبان‌شناسي تاريخيِ سامي است و به تناسب بحث، در سطح محدود از مقايسه محتواي روايات با متون مقدس اديان پيشين نيز استفاده شده است. از حيث دامنه، محور بحث به طور خاص احاديثي به نقل از امام جعفر صادق (ع) است كه در آن‌ها از سه وجه تسميه مورد اشاره، سخن آمده است. البته در متون غيرِ اماميه نيز مضامين مشابهي نيز از ابن‌عباس نقل شده كه در مقام مقايسه بررسي شده است.