نقد و بررسي دلالت عبارت «كانَتْ إِذَا نَزَلَتْ فَاتِحَهُ سُورَهٍ بِمَكهَ كُتِبَتْ مَكيهً ...» بر پيدايش آيات مستثنيات

برخي از مفسّران با استناد به عبارت «كانَتْ إِذَا نَزَلَتْ فَاتِحَهُ سُورَهٍ بِمَكهَ كُتِبَتْ مَكيهٌ، ثُمَّ يزِيدُ اللَّهُ فِيهَا مَا يشَاءُ بِالْمَدِينَهِ» به پيدايش آيات مستثنيات حكم داده‌اند. در حالي كه آيات مستثنيات در طول تاريخ تفسير بر اثر خلط ميان معيارهاي مكي و مدني، اسباب نزول جعلي يا تطبيق‌هاي بعدي كه از آن‌گاه تعبير به شأن نزول مي‌شده و تفسير نادرست برخي از آيه‌هاي قرآن كريم به وجود آمده است. مفسران در تعيين مكي و مدني بودن آيات و سور، چهار معيار زمان، مكان، موضوع و خطاب را مد نظر دارند كه هرگاه معيار بر زمان باشد آيات مربوط به يهوديان گرچه در مكه نازل شده باشد مكي قلمداد مي‌شود و اگر معيار بر خطاب و موضوع باشد همين آيات مدني محسوب مي‌شوند مانند آيه 20 سوره انعام. تفرد در نقل، ارسال سند، ضعيف و متروك الحديث بودن راويان سخن فوق از مهمترين ضعف‌هاي آن است. وجود رواياتي از امامان شيعه، مبني بر نزول بسمله در ابتداي سور و اختصاص تمامي آيات ميان دو بسمله به يك سوره، از ديگر دلايل بي‌اعتبار دانستن عبارت فوق است. در اين پژوهش به صورت توصيفي تحليلي يكي از مباني و علت‌هاي پيدايش آيات مستثنيات مورد نقد قرار گرفته و براي نمونه به نقد و بررسي آيات مستثنيات سوره مزمل پرداخته شده است.