محوطۀ كهيروII: شواهدي از فلزگري مس در سرشاخه‌هاي هليل‌رود در اوايل هزارۀ چهارم پيش از ميلاد

Kahiro II: The Importance of Copper Oxide Extraction Technology in 4th Millennium BC in Halil River Basin

طي يك بررسي باستان­ شناختي در منطقۀ موسوم به سرشاخه­ هاي حوزۀ فرهنگي هليل ­رود، در ميان مواد فرهنگي پراكنده بر سطح محوطه ­اي به نام كهيرو II تعداد زيادي سرباره هاي ذوب فلز و بوته هاي ريخته گري و بقاياي فلزگري مشاهده شد. مطالعه بر روي سرباره هاي ذوب و وجود قطرات و گويچه هاي مسي در بافت ميكروسكپي سرباره ها نشان از استحصال فرايند فلزگري مس در اين برهه زماني در اين منطقه دارد. تعداد 10 نمونه از مواد فرهنگي از منطقه كهيرو II انتخاب شدند و بر اساس آزمايشات مينرالوژي جهت شناسايي خصوصيات بافت سرباره و بوته، و فلئورسانس اشعه ايكس جهت شناسايي تركيب شيميايي بين مواد مكشوفه و مطالعات ريز ساختاري و ميكروسكپي مورد بررسي قرار گرفتند. قطرات مس در زمينه كريستالين سيليسي سرباره پراكنده شده و بعنوان يك فاكتور جهت تخمين درجه حرارت ذوب و تركيب فلز مفيد هستند. قطعات بوته هاي ذوب يافت شده در اين محدوده نيز نشان از ريخته گري مس دارند. بوته هاي ذوب داراي بدنه سراميكي بوده كه عمدتا از كاني هاي آذرين (كوارتز، فلدسپات، پلاژيوكلاز) بعنوان تمپر در بافت آن استفاده شده است. مجصولات ذوب و بقاياي ذوب در ناحيه داخلي بوته تجمع داشته كه شامل كاني هاي اكسيدي مس همچون كوپريت (Cu2S) و دلافوسيت (CuFeO2) است. وجود كاني هاي اكسيدي بعنوان بقاياي ذوب در كف بوته حاكي از ذوب مس اكسيدي و كربناته در منطقه دارد چرا كه بقاياي تجمع يافته تركيبات اكسيدي در كف بوته عمدتا بقاياي فرايند ناقص استحصال و يا ريخته‌گري مي‌باشند و باعث تشكيل مس كربناته يا اكسيدي در اخرين مرحله ريخته‌گري مي‌شود. چنين بنظر مي‌رسد كه اين بوته‌ها جهت فرايند توليد مات يا شمش مس مورد استفاده قرار گرفته‌اند. منطقه كهيرو II بواسطه وجود بقاياي استحصال مس از سنگ معدن كربناته مي تواند بعنوان يكي از مناطق قديمي و كليدي در سرشاخه‌‌هاي هليل رود معرفي گردد.

During an archaeological survey in the area known as Halil River cultural district, a large number of metallic slag and crucibles were found which have been scattered as residues over the surface of the site, called Chayiro II. The study on the melting slags and crucibles help to know about the metallurgical processes and the presence of copper as the main metals in this region. 10 samples have been selected for mineralogical investigations for identifying the crystalline phases, X-ray fluorescence analysis for better clustering the chemical composition as well as microscopical investigations. Copper droplets in the microscopic textures of the slags indicate the extraction of copper at this time in this region. Copper droplets have been dispersed as the crystalline form and are useful as a factor to estimate the melting temperature. The parts of the melting copper droplets found in this range also show copper casting. The igneous minerals found in the texture of crucibles show the use of an igneous source for their production as the main metallurgical vessels for purification as well as casting. Copper oxide minerals are mainly consisted of cuprite (Cu2O) and delafossite (CuFeO2) in the investigated samples. The existence of oxide minerals as melt residues indicates the melting of copper oxide in the region. Indeed, the accumulated of residues of oxide compounds are mainly the remains of an incomplete process of extraction or casting, which results in the formation of oxide copper at the last casting stage. It seems that copper oxide components are used for the production of matte or copper ingots. Based on the investigations, Kahiro II can be introduced as one of the focal points about the further consideration in this region. Copper oxides are the one of the oldest copper components that used for metal casting and extraction, via direct reduction.