مكان‌يابي اوليه سدهاي زير زميني با استفاده از روش تصميم گيري چند معياره TOPSIS و GIS در بخش شرقي حوزه رودخانه گرگان‌رود

The Choice of Location of Underground Dams Using Multi-Criteria Decision-Making Methods TOPSIS and GIS in the Eastern Part of the Watershed of Gorganroud

زﻣﯿﻨﻪ و ﻫﺪف:ﺳﺪﻫﺎي زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ ﺳﺎزهﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺴﺪود ﮐﺮدن آب زﯾﺮ ﻗﺸﺮي، ﻧﮕﻬﺪاري آب در ﺳﻔﺮهﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ و ﯾـﺎ ﻣﻨﺤﺮف ﮐﺮدن آب ﺑﻪ ﺳﻔﺮهﻫﺎي ﻣﺠﺎور، ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺗﺮاز آب زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ، ذﺧﯿﺮه ﮐﺮدن و در دﺳﺘﺮس ﻗﺮار دادن آب زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ را دارا ﻣﯽ-ﺑﺎﺷﻨﺪ.ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ- اﻗﺘﺼﺎدي ﺳﺪﻫﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ، ﻣﮑﺎنﯾﺎﺑﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ اوﻟﯿﻦ ﻗﺪم در اﺣﺪاث اﯾﻦ ﺳﺪﻫﺎي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. روشﻫﺎي اﺻﻮﻟﯽ و ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﮑﺎنﯾﺎﺑﯽ ﺻﺤﯿﺢ، ﺧﻄﺮات ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﮑﺎنﯾﺎﺑﯽ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺳﺎﺧﺖ ﺳﺪﻫﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ را ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﺪ. ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر در اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ از ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﭼﻨﺪ ﺷﺎﺧﺼﻪ در ﮐﻨﺎر ﻗﺎﺑﻠﯿﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻي ﻧﺮم اﻓﺰار ArcGIS ﻣﮑﺎنﯾﺎﺑﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺳﺪﻫﺎي زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ در ﺑﺨﺶ ﺷﺮﻗﯽ ﺣﻮزه آﺑﺨﯿﺰ ﮔﺮﮔﺎنرود اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ. روش ﺑﺮرﺳﯽ: ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﺷﯿﺐ، ﺷﺒﮑﻪ آﺑﺮاﻫﻪ، زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ، ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﯽ، ﮐﺎرﺑﺮي اراﺿﯽ، ﮔﺴﻞ، ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖروﺳﺘﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر وزندﻫﯽ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ، از ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﯽ)AHP( اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ. در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻠﻔﯿﻖ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎي ﻣﻌﯿﺎر و ﻣﮑﺎنﯾﺎﺑﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺳﺪﻫﺎي زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ از ﺗﮑﻨﯿﮏTOPSIS اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ. ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ: ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه در ﻣﺮﺣﻠﻪ وزندﻫﯽ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد، ﻧﺮخ ﺳﺎزﮔﺎري ﻣﻘﺎﯾﺴﺎت 0/03 اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ رﻗﻢ ﺗﺎﯾﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪه ﺻﺤﺖ وزندﻫﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﻮد. دو ﻣﻌﯿﺎر ﺷﯿﺐ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ روﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ داراي ﺑﯿﺶﺗﺮﯾﻦ و ﮐﻢﺗﺮﯾﻦ ﺗﺎﺛﯿﺮ روي ﻣﮑﺎنﯾﺎﺑﯽ ﺳﺪ زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺑﺨﺶ ﺧﯿﻠﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ، ﻣﻨﺎﺳﺐ، ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي اﺣﺪاث ﺳﺪ زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﯿﺶﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﻃﺒﻘﻪ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ)76/7 درﺻﺪ( و ﮐﻢﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﻃﺒﻘﻪ ﺧﯿﻠﯽﻣﻨﺎﺳﺐ)2/1 درﺻﺪ( ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ. ﺑﺤﺚ و ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي: ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ، در ﻣﮑﺎنﯾﺎﺑﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي اﺣﺪاث ﺳﺪ زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ در ﺑﺨﺶ ﺷﺮﻗﯽ ﺣﻮزه آﺑﺨﯿﺰ ﮔﺮﮔﺎنرود اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن، ﺑﺎ وﺟﻮد واﺑﺴﺘﮕﯽﻫﺎي ﻣﮑﺎﻧﯽ ﻣﯿﺎن ﻧﻘﺸﻪﻫﺎي ﻣﻌﯿﺎر و اﯾﻦﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻧﻘﺸﻪﻫﺎي ﻣﻌﯿﺎر را ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ، اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﮑﻨﯿﮏ TOPSIS ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ روش ﻣﻨﺎﺳﺐ در ﺗﻠﻔﯿﻖ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﻮد. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﺷﯿﺐ و زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﻌﯿﺎر ﺑﺮاي ﻣﮑﺎنﯾﺎﺑﯽ ﺳﺪ زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪﻧﺪ. ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﻫﺎي ﺑـﺎﻻي ﺗﮑﻨﯿـﮏ TOPSISوGIS در ﻣﮑﺎنﯾﺎﺑﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺳﺪﻫﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ، ﻫﺮﭼﻪ ﻗﺪر ﻧﻈﺮات ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ دﻗﯿﻖﺗﺮ و دادهﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ روزﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ، اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻓﻨﻮن و اﺑﺰار ﺑﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﻬﺘﺮي ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ.