اهداف ژئوپليتيك روسيه و انگليس در تحديد مرزهاي ايران در قاجاريه

فاقد عنوان لاتين

ايران در قرن نوزدهم و به‌ويژه مقارن با دورۀ قاجاريه، دچار تغييرهايي عمده در مرزهاي سرزميني خود شد. بخشي مهم از اين تغيير مرزها ناشي از سياست‌هاي ژئوپليتيك بريتانيا و روسيه در غرب آسيا بود. در اين پژوهش كوشش شده است با مراجعه به مستندات تاريخي و تبيين آن‌ها از منظر ژئوپليتيك، علل تحولات مرزهاي سرزميني ايران در دورۀ قاجاريه و در قالب رقابت‌هاي قلمروخواهانۀ روسيه و انگليس تبيين گردد. در مرحلۀ نخست، مفهوم ژئوپليتيك و بستر مفهومي آن در تحليل فرايندهاي قلمروخواهانه ميان كشورها و امپراتوري‌ها بيان شده است، سپس با مطالعۀ تطبيقي ساخت مرزهاي سرزميني ايران با مقتضيات علم ژئوپليتيك، چگونگي شكل‌گيري سياست خارجي اين دو امپراتوري در رابطه با مرزهاي سرزميني ايران تبيين شده است. تحولات مربوط به انتزاع مرزهاي سرزميني ايران در دورۀ قاجاريه بر خلاف گذشته نه در قالب تعارض‌هاي ژئوپليتيك ايران با كشورهاي همسايه بلكه در چهارچوب رقابت‌هاي ژئوپليتيك روسيه و انگليس تبلور يافت. رقابت ژئوپليتيك ميان روسيه و انگليس در عصر قاجاريه در جهت حفظ امنيت مستعمره‌ها، دسترسي به آب‌هاي خليج‌فارس و كنترل دسترسي به ذخاير نفت بود. پيامد اين رقابت، جدايي مناطقي از آسياي مركزي، قفقاز و افغانستان از قلمرو سرزميني ايران، تعيين حدود مرزهاي ايران در سيستان و بلوچستان و استقلال تدريجي شيوخ حاشيۀ جنوبي خليج‌فارس از ايران بود؛ بنابراين در اين بستر زماني، مؤثرترين عامل در شكل‌گيري فرايند تحديد حدود سرزميني ايران، موقعيت جغرافيايي حائل سرزمين ايران ميان قلمرو مورد رقابت بريتانيا و روسيه بود.

No Abstract