نسخه‌اي نويافته از نويسنده‌اي ناآشنا؛ كتاب حقيقت البيان في شرافت الانسان

The New manuscript from unfamiliar author; The book of Haqiqat al-Bayan fi Sharafat al-Ensan

كتاب حقيقت‌البيان في شرافت‌الانسان، كتابي است داستاني – عرفاني كه ماجراي داستان اصلي آن شكايت بردن حيوانات از آزار آدميان به پادشاه جنيان به نام «ملك دادبخش» است. اين كتاب را محمدعلي بن اسكندر شيرواني در سال 1250 هـ ق نوشته و آن را به محمدشاه قاجار تقديم كرده است. داستان اصلي كتاب، ريشه در رسائل إخوان الصفا دارد و غير از روايت اين كتاب، چندين روايت ديگر نيز از آن به زبان فارسي شناخته شده و نشر يافته است. هدف ما در اين پژوهش معرفي اين نسخه خطي و نويسنده آن و مختصات سبكي و تمايز آن با ساير روايتها است. روش تحقيق، توصيفي- تحليلي است و اطلاعات آن از منابع كتابخانه‌اي استخراج شده است. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد كه عمده تفاوت روايت شيرواني با ساير روايات، وارد كردن رنگ و لعاب عرفاني بر داستان از زبان شخصيتهاي داستان است. در اين روايت، دليل اشرفيت انسان بر ساير حيوانات، داشتن روح الهي و توانايي معرفت او تلقي مي‌شود. از ديگر تمايزات آن، استشهاد فراوان به ابيات و امثال و عبارات فارسي و عربي و قرآني و روايي و در كل استفاده از سبك مصنوع و متكلف است. نسخه‌اي از اين كتاب حاوي نوزده نگاره مينياتور مانند است كه ارزش بصري آن را بالا برده و چاپ كتاب باعث خواهد شد خطر از بين رفتن آنها كمتر شود. از اين كتاب تا كنون دو نسخه شناخته شده است: نسخه اصلي كه در كتابخانه آكادمي بخارست روماني مظبوط است و نسخه‌اي ديگر كه در كتابخانه ملك نگهداري مي‌شود.

The book of Sharafat al-Ensan is a mystical-fiction book whose main story is about animals complaining about human abuse to the king of jinns called "King Dadbakhsh". This book was written by Mohammad Ali Ibn Iskandar Shirvani in 1250 AH and dedicated to Mohammad Shah Qajar. The main story is rooted in the treatises of Ikhwan al-Safa, and in addition to the narration of this book, several other narrations have been known and published in Persian language. Our aim in this research is to introduce this manuscript and its author and its stylistic coordinates and distinguish it from other narrations. The research method is descriptive-analytical and its information is extracted from library sources. The research findings show that the main difference of Shirvani narration is to giving mystical color on the story by the dialogues of characters. In this narration, the reason for human's nobility over other animals is considered to be his divine spirit and ability to knowledge of God. Other distinguishing features include the abundance of references to Persian, Arabic, Quranic, and narrative verses and proverbs, as well as the use of artificial and obligatory style in general. A copy of the book contains nineteen miniature drawings that enhance its visual value, and printing the book will reduce the risk of extinction. Two manuscripts of this book have been identified so far: the original, which is in the library of the Academy of Bucharest, Romania, and the other, which is kept in the Malik Library of Tehran.