تحليل گفتمان موضوعي نهج البلاغه در باب معرفت شناسي عدالت

Topic-based Discourse Analysis of Nahj-al-balāqa on Epistemology of Justice

معرفت شناسي پديده ها، يا به عبارتي، تلاش براي دستيابي به بينش عقيدتي/فلسفيِ خاص درخصوص ماهيت آنها، هدايت گر او در انتخاب راه كارهاي اجرايي متناظر با آن، بويژه در حوزۀ عدالت گستري است؛ با ابتنا بر اين ضرورت، بررسي حاضر با هدف شناخت مباني معرفتي عدالت از ديدگاه شيعي/علوي در راستاي مؤلفه هاي مطرح در نظريه هاي حوزۀ اخلاق صورت گرفت. ازاين رو، نهج البلاغه، به عنوان يكي از متون مرجع شيعي برگزيده شد و واكاوي آن با كاربستِ مدلِ تحليل گفتمان موضوعي به عنوان روش تحقيق به انجام رسيد. يافته هاي اين پژوهش در دو بخش نتايج تحليل نظري و نتايج تحليل زباني قابل ملاحظه است: درنتيجۀ تحليل نظري، قاعدۀ «ملكۀ رفتاري گزينش پندار، گفتار، و كردار بر مبناي حق» به عنوان تعريفي از چيستي عدالت به دست داده شد؛ در اين قاعده، معاني حق از درستي انجام تا تكليف شرعي را دربرگرفته و به طور كلي در سه حيطۀ مصداقي الف) حقوق تشريعي، ب) حقوق فردي غيرتشريعي، و ج) حقوق معاوضه اي جاي گرفت؛ اين قاعده و حيطه هاي مصداقي حق مجموعاً «اصل جامع معرفت عدالت» را شكل مي دهند؛ اين اصل معرفت-شناختي، در واقع، اساس دستورالعمل هاي اجرايي و توزيعي عدالت در اين مكتب قرار مي گيرد. درنتيجۀ تحليل زباني نيز نتايجي به دست آمد كه مهم ترين آنها شناسايي هفت برهان يا موضع عقلي در داده هاي شاهد است. مواضع عقلي، اشاراتي ضمني يا صريح به دستورالعمل هايي هستند كه عقل سليم آنها را مي پذيرد.

Epistemology of different phenomena, i. e. the human’s endeavor to achieve an ideological/philosophical insight about their nature, can be his conduct in making decisions how to realize them. Since this is also true for bringing justice about the world, this research was carried out to investigate the epistemological basics of Alavi/Shiite justice in Nahj-al-balāqa, a reference book compiled from the lectures and letters of Ali, the first Imam of Shi’as. Applying Topic-based Discourse Analysis Model as our methodology, we arrived at two different categories of conclusions. As a result of theoretical analysis, ‘the consistent selection of our mental, verbal, and practical behaviors based on right’ was concluded to be a definition of the nature of justice, while meanings of ‘right’ are to be from ‘correctness of doing’ to ‘religious assignments’. So, the extentions of the term ‘right’ were divided into these three categories: a) religious instructions/rights, b) private personal rights, and c) exchange and service rights. Meanwhile, 7 topoi, or addresses to rational schemes, were also identified as a result of linguistic analysis.