نقد و بررسي قرائت طه حسين از انديشه هاي ابن خلدون (ابن خلدون؛ جامعه شناسي مدرن يا متفكري اشعري؟)

A critical study of Taha Hussein’s reading on Ibn Khaldun’s thoughts (Ibn Khaldun, A Modern Sociologist or an Ashari thinker?)

اين مقاله به دنبال بررسي و تحليل قرائت اجتماعي و معرفتي طه حسين از انديشه ابن خلدون و نقد و ارزيابي آن است. در اين راستا، با استفاده از روش اسنادي و تاريخي، پس از تحليل ديدگاه ها و نقدهاي طه حسين در مورد انديشه ابن خلدون، نقدهاي او در چند محور برجسته و تلاش مي شود تا با عنايت به پيش زمينه هاي نظري طه حسين و با بررسي جهان بيني و سنت نظري ابن خلدون، ديدگاه هاي طه حسين در مورد انديشه ابن خلدون نقد و ارزيابي شود. اين تحقيق نشان مي دهد كه طه حسين از دريچه نگاه اثبات گراي خويش و براساس جهان بيني علم مدرن به نقد ديدگاه هاي ابن خلدون پرداخته است؛ در حالي كه ابن خلدون در سنت فكري كلامي اشعري بوده و از جهان بيني كاملاً متمايزي برخوردار بوده است. در نتيجه، به نظر مي رسد، نقدهاي طه حسين بر انديشه هاي ابن خلدون در بسياري موارد بيتوجه به پيش زمينه هاي نظري او صورت گرفته اند و به همين دليل نمي توانند درست باشند.

The present work aims to study and critically analyse Taha Hussein’s reading on Ibn Khaldun’s thoughts. To this end, by employing the documentary and historical methods, we give a comprehensive review and analysis of the Taha Hussein’s readings on Ibn Khaldun’s contemplations. Furthermore, we evaluate and criticize Taha Hussein’s account of Ibn Khaldun based on the theoretical, social and intellectual backgrounds of both. It is argued that Taha Hussein has carried out his critiques from his modern and positivistic point of view, while Ibn Khaldun had been highly influenced by the Ashari tradition atmosphere of his time which comprises a completely distinguished idea on society, history, causality, etc., than the modern one. Consequently, our analysis leads to the conclusion that Taha Hussein’s critiques dismiss Ibn Khaldun's distinctive social and intellectual backgrounds and hence in many cases appear to be arguably imprecise and incorrect. In other words, Ibn Khaldun’s works and thoughts have to be read and perceived based on his own Ashari worldview.