چيستي انسان و مراتب كمال وجودي او نزد عين القضات همداني

موضوع مقاله حاضر  پژوهش پيرامون « چيستي انسان ومراتب كمال وجودي او نزد عين القضات همداني » است. انسان‌شناسي وي مانند ديگر عارفان مبتني بر نظريۀ تجلّي وظهور است كه بر اساس آن همۀ عالم و از جمله انسان « مَظهر» وجود خداست. از نگاه عارفان، انسان مظهر كامل و اتم خداوند است واز‌اين جهت بيشترين شباهت وتناسب را با وجود وي دارد. از نظر عين القضات، انسان موجودي دوساحتي و مركب از روح وبدن است، ليكن حقيقت وي در بُعد روحاني او قرار گرفته است. او همانند فلاسفه، روح را موجود مجرد مي‌داند و با عقيدۀ متكلمان كه منكر تجرد روح‌اند مخالفت ورزيده است وآن را كفر آميز و مخالف كتاب و سنت مي‌داند؛ در عين حال با حكما نيز مخالفت ورزيده و ماهيت انسان را  همانندآنها « حيوان ناطق » نمي‌داند، بلكه مهم‌ترين ويژگي انسان را صفت« بصيرت» مي‌داند كه با علم حضوري وشهود قلبي ادراك مي‌شود. به علاوه، نفس آدمي‌را ملكوتي مي‌داند كه از عالم بالا بر او افاضه شده است و در معرفت نفس بر وساطت وجود مقدس رسول اكرم(ص) تأكيد بسيار مي‌ورزد ومي‌گويد: «پس از آنكه انسان از شراب معرفت مست شود، چون به كمال مستي رسد و به نهايت انتهاي خود رسد، نفس محمد(ص) بر وي جلوه كنند»‌اين نگاه وي در بارۀ پيامبر اسلام، ناشي از همان بينش مبتني بر تجلّي و ظهور است كه معرفت خدا را از طريق تجلّي وظهور انسان كامل بر انسان سالك مي‌داند. يافته‌هاي ما نشان مي‌دهد كه عين القضات، هرآنچه را در باب انسان وكمالات وجودي او گفته است، آنهارا از كتاب و سنت بر گرفته و مسلماني معتقد و پايبند به شريعت بوده وخود نيز عامل به آن بوده است. روش تحقيق در‌اين مقاله، روش توصيفي و تحليلي است.