واژه به مثابه گفتمان: بررسي پيوند واژه با دوره‌ها و گفتمان‌هاي تاريخي

اين پژوهش، بر پايه رويكرد تحليل گفتماني فوكو برداشت گفتماني مشاركان را از واژه‌هاي تاريخي-سياسي بررسي مي‌كند و در پي آن است كه صورت‌بندي‌هاي متفاوت تاريخي-گفتماني و ماهيت متغير آنها، چگونه در واژه‌ها به عنوان مصداقي از حقيقتِ گفتماني (برساخته گفتماني) نمود يافته و با واژه‌ها بازتوليد و يادآوري مي‌شوند؟ به عبارت ديگر چگونه «واژه» به تنهايي يك گفتمانِ قابل‌تحليل است؟ اين پژوهش طي دو مرحله و دو پرسشنامه و به ترتيب با 110 و 135 مشارك از دانشجويان دانشگاه علوم پزشكي به عنوان نسل جوان معاصر انجام‌شده است. روش اين پژوهش كيفي-كمّي و مبتني بر توصيف و تحليل است. پرسشنامه دوم در 5 گروه پرسشي، پيوند واژه با دوره‌هاي تاريخي و گفتمان‌ها، تفاوت گفتمانِ واژه در هر دوره و گفتمان فردي مشاركان را ارزيابي مي‌كند. داده‌ها به صورت كيفي و كمّي و در قالب آمار و نمودار توصيف و تحليل شده‌است. تحليل كمّي و آمار استنباطي داده‎ها كه شامل 21 گويه بودند با نرم‌افزار SPSS ارائه شد كه وجود پيوند معنادار ميان «واژه‌ها» با «دوره‌ها و گفتمان‌هاي تاريخي» را تأييد مي‌‌كرد. نتايج نشان مي‌دهد برخي واژه‌ها مانند واژه‌هاي تاريخي-سياسي تا حدي برساخته‌اي گفتماني هستند و به گفتمان‌هاي تاريخيِ مشخصي گره‌خورده‌اند و متقابلاً به تنهايي و خارج از هرگونه پيش‌زمينه و بافت كلامي مي‌توانند بازنما و القاگر آن گفتمان باشند و در ذهن مخاطب مؤلفه‌هاي مربوط به آن گفتمان را بازسازي كنند؛ بنابراين واژه‌ها اگرچه هريك به تنهايي معناي قاموسي خود را در هر زبان دارند اما بنا به بافت‌هاي متفاوت، شرايط وقوع، اذهان گوناگون و نهايتاً گفتمان‌هاي متفاوت؛ دريافت، اثرگذاري و معاني نسبي متفاوتي را نشان داده و حامل گفتمان‌هاي متفاوتي هستند و مفهومي كه از آنها در ذهن وجود دارد امري تاريخي است كه در تاريخ شكل‌گرفته است. دستاورد اين پژوهش تأييد مي‌كند كه واژه‌ها بازتاب تغيير مسير صورت‌بندي‌ها و مفصل‌بندي‌هاي گفتماني تاريخ هستند و مي‌توانند به تنهايي مورد مطالعاتِ تحليل گفتماني و تبارشناسانه واژه قرار گيرند.