تقطيع پذيري و ترتيب پيشوندهاي اشتقاقي زبان فارسي

ترتيب وندها از جمله مباحث نظري مطرح در حوزه صرف است. تاكنون بحث هاي زيادي در خصوص وجود اصول يا مكانيسم هاي كلي ناظر بر ترتيب وندها صورت گرفته است. در اين راستا مي توان به سه رويكرد اصلي اشاره كرد. اولين رويكرد با نام مدل لايه محور (سيگل، 1974؛ آلن، 1978؛ كيپارسكي، 1982؛ سلكرك، 1982؛ موهانان، 1986؛ گيگريچ، 1999) معتقد است واژگان داراي ساختار لايه اي هستند و اين ساختار تعيين‌كننده مشخصه هاي تركيبي وندها است. دومين رويكرد متكي بر محدوديت هاي گزينشي وندمحور (فب، 1988؛ پلاگ، 1999) است. اين محدوديت ها شامل محدوديت هاي گروهي وندها و نيز محدوديت هاي واجي، صرفي، معنايي و نحوي آنها است. ادعاي اين رويكرد اين است كه توصيف تركيبات موجود و محتمل وندها در گرو توصيف عملكرد اين محدوديت ها است. سومين رويكرد كه چارچوب مقاله حاضر را تشكيل مي دهد، با ارائه يك مدل روان‌شناختي زبان‌شناختي مبتني بر اين ايده است كه ترتيب وندها تابعي از ميزان تقطيع‏ پذيري وندها از پايه (هاي، 2000؛ 2002) است. بر طبق اين رويكرد كه پلاگ آن را رويكرد ترتيب مبتني بر پيچيدگي ناميد وندهايي كه به راحتي در پردازش زباني تقطيع مي شوند نمي توانند در جايگاهي نزديك‌تر به پايه نسبت به وندهاي داراي ميزان تقطيع‏ پذيري كمتر قرار گيرند. سؤال پژوهش حاضر اين است كه چگونه مي توان در اين چارچوب، ترتيب پيشوندهاي اشتقاقي زبان فارسي را توجيه كرد. بدين منظور هفده پيشوند انتخاب و تعداد ۲۲۰۰ واژه مشتق از پايگاه داده ها استخراج شد. با توجه به هم آيندي پيشوندها مرتبه هريك با استفاده از گراف جهت دار و ماتريس مربعي بالا مثلثي به دست داده شد. بر طبق چارچوب نظري اتخاذشده، با بسامد واژه هاي مشتق و پايه آنها نمودار پراكندگي ترسيم و مرتبه نسبت بسامد رخداد نوع و مرتبه نسبت بسامد نمونه تقطيع‏ پذير هر وند مشخص شد. در نهايت بر اساس داده ها و با استفاده از مرتبه تقطيع پذيري، مرتبه نسبت بسامد نمونه و مرتبه نسبت بسامد نوع تقطيع‏ پذير، پيوستار ترتيب پيشوندهاي اشتقاقي زبان فارسي به دست داده شد. همسو با يافته هاي هـاي و پلاگ (2004) مشخص شد كه اين رويكرد همراه با رويكرد محدوديت‏ هاي گزينشي به‌خوبي مي توانند ترتيب پيشوندهاي اشتقاقي زبان فارسي را توجيه مي كند.