مفهوم‌شناسيِ «اصل مثبِت»

مجتهد پس از شك در حكم تكليفي و نيافتن اماره به‌ناچار براي رفع حيرت در مقام عمل، اقدام به اجراي اصول عمليه مي‌كند. موضوعاتي كه مجراي اصول عمليه هستند ممكن است همراه خود، لازم، ملازم يا ملزومي چه شرعي و چه غيرشرعي و چه بي‌واسطه يا باواسطه داشته باشند. محدوده و حجيت هر يك از اين‌موارد، در اصول‌فقه با عنوان اصل مثبِت موردبررسي قرار مي‌گيرد. با درنظرگرفتن ترتيب منطقي، پيش از بحث در مورد حجيت اين اصل، ابتدا بايد با مفهوم اصل مثبت آشنا شد و همچنين محدوده آن‌را مشخص كرد. با نگاهي اجمالي به تعاريف ارائه‌شده از اصل مثبت از سوي علماي اصول، مي‌توان به‌وضوح تفاوت ماهوي هر يك از اين تعاريف را با يكديگر مشاهده كرد. در اين پژوهش، با استفاده از روش تحليلي، به احصا و نقد تعاريف گوناگون از اصل مثبت، پرداخته شده و درنهايت تعريفي جامع ارائه شده است كه بتواند دربرگيرنده تمامي‌ عناصر اصل مزبور باشد. اصل مثبت، اصلي است كه باهدف رسيدن به حكم شرعي، درصدد اثبات واسطه‌هاي غيرشرعي يا لازم، ملزوم و يا ملازم شرعي مترتب بر واسطه‌هاي شرعي و غيرشرعي است؛ بنابراين واسطه‌هاي شرعي كه آثار شرعي به دنبال دارند نيز اصل مثبت خواهند بود.