تاثير سلسله‌مراتب رده‌شناختي شخص و شمار در تحول تاريخي ضميرهاي انعكاسي فارسي نو

اين مقاله، به بررسي تحول تاريخي ضماير انعكاسيِ مبتني بر «خود»، در زبان فارسيِ نو مي‌پردازد. همراهي ضماير شخصي پي‌بستي با «خود» در همۀ قرن‌هاي اين دوره مشاهده نشده‌است. بر اين مبنا، پژوهش حاضر بر آن است كه از منظر رده‌شناختي و با بهره‌گيري از سلسله‌مرتبه‌هاي جهاني نمايه‌سازي شخص و شمار، به بررسي ترتيب ظهور و چگونگي تحول اين ضماير بپردازد. به اين منظور، پيكره‌اي منتخب از سه متن روايي از هر يك از يازده قرن اين دوره تهيه شد و جمله‌هاي دربردارنده ضماير انعكاسي شخصي استخراج گرديد. فراواني رخدادِ شخص‌ها و شمارهاي مختلف اين ضماير و همچنين فراواني نقش‌هاي گوناگون آن‌ها در هر قرن در جداولي نمايش داده شده‌است. بر مبناي پيكرۀ مورد بررسي، نخستين نشانۀ همراهي ضمير شخصي با «خود» در قرن هشتم هجري اتفاق افتاده‌است. همچنين بررسي پيكره نشان مي‌دهد كه همراهي ضماير شخصي پي‌بستي با «خود» چه از منظر ترتيب ظهور و چه فراواني رخداد داراي اولويت سوم‌شخص بر اول‌شخص و اول بر دوم‌شخص است و در نتيجه جان‌داري نقشي در اين تحول ندارد. همچنين در مشخصۀ شمار اولويت با شمار مفرد است. افزون بر اين، نخستين همراهي‌ ضماير پي‌بستي با «خود» در نقش ملكي و پس از آن در ساير تأكيدي‌ها و سپس انعكاسي بوده‌است.