مفهوم سازي تاثير شيطان/ابليس در نظام هدايت/ضلالت برمبناي مقوله حركت در قرآن كريم: رويكرد شناختي

مقاله حاضر در چارچوب نظريه استعاره مفهومي و طرحواره‌هاي تصوري، دو مفهوم قرآني شيطان و ابليس كه مفاهيمي انتزاعي و غيرِ قابل ادراك حسي انگاشته مي‌شوند، را بر پايه مقوله حركت به عنوان يكي از رايج‌ترين حوزه‎هاي شناختي تجربه مورد بررسي قرار مي‌دهد. هدفِ پژوهش، دست‌يابي به دركي عميق و جامع از اين مفاهيم قرآني است تا با بهره‌گيري از روشي علمي در مطالعات تفسيري مدل مفهوم‌سازي قرآن در تبيين جايگاه شيطان/ابليس در نظام هدايت/گمراهي نمايانده شود. پس از استخراج آيه‌هاي مشتمل بر كليدواژه‌هاي شيطان و ابليس، افزودن آيات مرتبط به صورت دستي و استخراج آياتي كه حركت در آن‌ها وجود دارد، پيكره‌اي مشتمل بر 78 رويداد حركتي و 107 آيه به دست آمد. بررسي پيكره موردِ اشاره نشان داد كه نافرماني و تنزل درجه شيطان به صورت خروج از مسير، حركت از بالا به پائين و از مكان مشخص به نامشخص تحت تأثير نيروي خدا كه نشان‌دهنده حركت از وضعيت مطلوب به نامطلوب بوده، مفهوم‌سازي شده‌است. شيطان به صورت موجودي كه در مسير مانع ايجاد مي‌كند، انسان را تكان مي‌دهد، او را از مسير منحرف و از بالا به پائين پرتاب مي‌كند، به عنوان جزئي از كلان استعاره [بندگي خدا، قرار داشتن در يك مسير است] مفهوم‌سازي شده‌است. بر مبناي استعاره دانش‌بنياد [شيطان پيامبر است] پذيرش وسوسه شيطان به صورت حركت به دنبال مقصدي متحرك در مسيري لغزنده به سوي هدفي نامشخص مفهوم‌سازي شده‌است. اگرچه در حركت شيطان و پيروانش در دنيا مقصد برجسته‌سازي نشده، در آخرت به سمت مقصد مشخص (عذاب و جهنم) است.