نظريه اسلامي هوش معنوي: طراحي الگوي هوش معنوي با رويكرد اسلامي به عنوان سرمايه معنوي مديران

هوش معنوي دستاورد ده ها سال تحقيقات در حوزه روانشناسي دين است كه به عنوان زيرساخت سرمايه معنوي نقش مهمي در ارتقاء سرمايه روانشناختي، بهزيستي و بلوغ معنوي فردي، اثربخشي مديريت و رهبري دارد. با توجه به تأييد نقش آموزه هاي اديان در شكل گيري مفهوم هوش معنوي و ارتقاء آن در متون پژوهشي معاصر و خلاء پژوهشي موجود از منظر مطالعات اسلامي، هدف تحقيق حاضر تبيين مباني نظري، استنباط ابعاد و نشانگان هوش معنوي از منابع اسلامي و طراحي مدل هوش معنوي از ديدگاه اسلامي است. پرسش اصلي تحقيق اين است كه آيا هوش معنوي به صورت مستقيم يا ضمني در متون اصلي، منابع فلسفي و عرفاني اسلامي مفهوم پردازي شده است؟ و اگر پاسخ مثبت باشد مؤلفه ها و شاخص هاي آن كدامند؟ براي تدوين اين الگو از روش كيفي تحليل اسنادي با دو تكنيك تحليل مفهومي و تحليل مضمون و نيز پردازش مستقل از طريق نرم افزار MAXQDA استفاده شده است. براي اطمينان از اعتبار تحقيق و الگوي آن، روش تكميل شده ارزيابي مطالعات كيفي لينكولن و گوبا شامل چهار معيار موثق بودن، اعتبار و اطمينان پذيري، تأييد پذيري و انتقال پذيري مد نظر بود. نتايج نشان داد كه اين مفهوم در متون اسلامي در قالب سامانه تركيبي از سه مقوله عقل، قلب و حكمت پردازش و با واژگاني مانند قوه قدسيه،عقل قدسي، هوش باطني، فراست مؤمنانه، بالاترين مرتبه ذكاوت،حكمت، قوه شهود و نيز با عين واژه هوش معنوي طرح و بررسي شده و هوشمندان معنوي با عنوان« اولوالباب» و « اولي الابصار» معرفي شده اند. مؤلفه هاي پنجگانه و شاخص هاي استخراج شده از متون و منابع اسلامي عبارتند از: جستارگري معنا و هدف (با شاخص هاي پرسشگري و تفكر انتقادي وجودي،كشف و خلق معنا و هدف در زندگي و كار)، ظرفيت تعالي شناختي (با شاخص هاي فضيلت‌مندي نيروي شناختي، توانايي فراروندگي در شيوه ها، مراتب و منابع شناخت)؛ توانايي كسب آگاهي هاي متعالي (با شاخص هاي خداآگاهي، خودآگاهي متعالي، ادراك آيه اي هستي، تشخيص خير و شرّ)؛ معنويّت ( با شاخص زندگي معنوي دروني) و حكمت (با شاخص زيست حكيمانه/ خردمندانه.