ارزيابي آسيب‌پذيري سكونتگاه‌هاي روستايي ايران در برابر خطر زلزله

زلزله يكي از مهم‌ترين مخاطرات طبيعي است كه هر ساله آسيب‌هاي فراواني را براي جوامع انساني در پي دارد و بعضاً منجر به ايجاد بحران‌ها و فجايع بزرگي مي‌شود. ايران به‌علت موقعيت زمين‌شناسي و قرارگيري بر روي كمربند زلزله داراي گسل‌هاي فعال متعدد و يكي از كشورهاي لرزه‌خيز دنيا است و طي دوره‌هاي مختلف بر اثر وقوع زلزله، محتمل تلفات زيادي شده‌است. در اين بين، سكونتگاه‌هاي روﺳﺘﺎﻳﻲ نيز به‌دليل شرايط خاص خود مانند تمركز شديد جمعيتي در برخي از نقاط پرخطر كشور، سطح پايين تكنولوژي و عدم دسترسي به مصالح مقاوم، شخصي‌سازي مساكن و عدم رعايت اصول ايمني در ساخت‌وسازها، تأسيسات زيربنايي غيراستاندارد، مكانيابي نامناسب و عدم دسترسي به امكانات و خدمات، سطح پايين آموزش و مهارت از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ آسيب‌پذير در برابر زﻟﺰﻟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ. لذا داشتن شناخت كافي از ميزان آسيب‌پذيري بالقوه سكونتگاه‌هاي روستايي در جهت برنامه‌ريزي و پيشگيري از آسيب‌ها، مي‌تواند در فرايند مديريت بحران بسيار كارآمد باشد. هدف از اين پژوهش، ارزيابي آسيب‌پذيري سكونتگاه‌هاي روستايي ايران در برابر خطر زلزله است. جامعه موردمطالعه شامل تمام سكونتگاه‌هاي روستايي ايران است. داده‌هاي مورداستفاده در اين مقاله از مركز آمار ايران سال 1390 گردآوري شده‌است. در اين مقاله بعد از مرور ادبيات 12 متغير در قالب 3 معيار اصلي (جمعيت، نوع مصالح، سن مساكن) براي ارزيابي آسيب‌پذيري استفاده شده‌است. ابتدا پهنه‌بندي خطر زلزله (كم، متوسط، زياد) براساس مطالعات پيشين، داده‌هاي موجود و نظر كارشناسان انجام شد. همچنين جهت ارزيابي آسيب‌پذيري سكونتگاه‌هاي روستايي از سيستم استنتاج فازي با ايجاد پايگاه قواعد دانش‌بنيان و تعريف 594 قاعده در محيط نرم‌افزار Matlab استفاده شده‌است و خروجي نهايي با نرم‌افزار Arc GIS نمايش داده شده‌است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد حدود 45 درصد جمعيت و مساكن روستايي در پهنه با خطر زياد زلزله استقرار يافته‌اند. همچنين سكونتگاه‌هاي روستايي ايران براساس ميزان آسيب‌پذيري در برابر زلزله در سه طبقه با آسيب‌پذيري كم، متوسط و زياد قرار گرفته‌اند كه بخش عمده آن‌ها، به عبارتي حدود 70 درصد سكونتگاه‌هاي روستايي ايران در طبقه با ميزان آسيب‌پذيري زياد قرار مي‌گيرند.