مراتب حفاظت از ميراث معماري

حفاظت آثار معماري، مبتني بر شناخت معماري است و معماري، ظرف زندگي انسان است. انسان، معماري را براي رفع نيازهاي خود ميسازد و اين در حالي است كه او علاوه بر جسم، داراي روح و روان است و نيازهاي انسان نيز در عين حال كه متنوع بوده، داراي مراتبي نيز هستند. انسان در سطحي، نيازهاي جسمي و معيشتي و در سطحي ديگر، نيازهاي رواني و معنوي دارد. معماري نيز از اين جهت، داراي وجوهي كالبدي و همچنين فراتر از كالبد است. بدين ترتيب، مراتب معماري، امكان حيات انسان در تمام ساحات وجودي او را مهيا مي‌گردانند. حال با توجه به ذو مراتب بودن انسان و معماري، چنانچه هدف حفاظت را تطويل عمر و تداوم و بقاي آن در تمام وجوه بدانيم، حفاظت نيز قائم به مراتب است. اما سؤال اينجا است كه مراتب متعدد حفاظت كدام هستند؟ و اين مراتب متعدد چه نسبت و ارتباطي با هم دارند؟ به منظور پاسخ به اين پرسش‌ها به جهت توجه به ماهيت معماري و حفاظت از تماميت آن، چيستي و چگونگي مراتب وجود در عالم مورد بحث قرار مي‌گيرد؛ چرا كه قطعاً مراتب وجودي انسان و نيازهاي او و معماري و حفاظت نيز تابعي از آن هستند. لذا در اين پژوهش با روش قياس به معناي تعميم از كل به جزء و استدلال منطقي، به تطبيق و تعميم قواعد و مراتب عالم وجود بر معماري و پس از آن حفاظت پرداخته و سپس به پرسش‌هاي پژوهش پاسخ داده خواهد شد. در نهايت، مراتبي سه‌گانه از حفاظت به دنبال مراتب سه‌گانه معماري بيان مي‌شوند؛ مرتبه پايين‌تر، مرتبه ماده است كه جنبه محسوس و كالبد معماري را شكل مي‌دهد، متناظر با مرتبه و قواي حسي انسان است و نيازهاي اوليه و مادي انسان را با واسطه مواد و مصالح طبيعت (مرتبه مادي عالم) رفع مي‌كند. حفاظت نيز در اين مرتبه، مبتني بر شناخت كالبدي اثر است. مرتبه بالاتر، مرتبه الگو بوده كه واسطه انتقال معاني اعلي به ساحت ماده است. متناظر آن در انسان، قوه خيال و در هستي، عالم مثال است. در اين مرتبه، الگوها و قواعد به طريق رمزي و استعاري، عامل شكل‌گيري معماري هستند. اين مرتبه، از كالبد و ماده فراتر است. بدين ترتيب، حفاظت معماري در اين مرتبه، مبتني بر فهم و بازتكرار آگاهانه الگوها است. بالاترين مرتبه، مرتبه معنا است. متناظر آن در انسان، قوه عقل و در هستي نيز مرتبه عقل است. حفاظت از اين مرتبه به تربيت، نه صرفاً آموزش، انسان‌ها جهت تقويت قدرت خوانش معنا نياز دارد. اين مراتب در نظامي طولي و درهم‌تنيده هستند و تقرب به مراتب بالاتر، در گرو عبور از مراتب پايين‌تر است.