اعتبارسنجي مبنايي حكم عدم قصاص قاتلِ عاقل در قتل مجنون

اگر شخصي عاقل، مجنوني را عمداً به قتل برساند، قصاص نمي‎شود. اين حكم در ماده 301 قانون مجازات اسلامي تصريح شده است. مستند اين حكم، روايتي است مشهور به صحيحه ابا بصير كه بر اساس آن امام صادق7 در پاسخ به پرسش ابا بصير مي‎فرمايد: كشتن مجنون توسط عاقل با قصاص همراه نخواهد بود. ايشان سپس قاعده «لا قود لمن لا يقاد منه» را مطرح فرموده‏اند. اين روايت اگرچه به جهت برخورداري از سندي معتبر به صحيحه ملقب شده، ليكن خبر واحدي است كه اگر بر روايات معارض، قرآن كريم و عقل عرضه شود، مي‏تواند با چالش‌هايي گاه جدي همراه شود. بنابر تصريح قرآن كريم، قصاص براي بقاء وحفظ حيات است و مجازاتي براي پيشگيري از قتل‌هاي بعدي است، كه با عدم قصاص قاتل مجنون، اين هدف عملاً ناديده گرفته مي‌شود. از طرفي ديگر قاعده «لا قود» در مصاديق مشابه و در عمل در احكام فقها رعايت نشده است. پژوهش حاضر با هدف تبيين بيشتر و نقادانه‌تر اين حكم و پاسخ به شبهاتي كه پيرامون آن وجود دارد، با بهره‏گيري از منابع كتابخانه‏اي و با استفاده از ابزارهاي فقه‏الحديثي به صورت توصيفي تحليلي و با رويكردي انتقادي به بررسي سندي و متني روايت مورد استناد فقها و همچنين تحليل محتوايي اين حكم پرداخته است؛ چالش‌هاي آن با روح قرآن كريم و عرف عقلا را ذكر كرده و در پي طرح اين ديدگاه است كه در صورت عدم گذشت وليّ دم، قصاص عاقلِ قاتل در قتل مجنون، به عدالت، فلسفه قصاص و عرف عقلا نزديك‌تر است.