فارابي و پرسش از حقيقت ادراك؛ بازخواني انتقادي ديدگاه ملاصدرا

يكي از مهمترين و دقيقترين مسائل در فلسفه‌ معرفتي فارابي، پرسش از ادراك و نسبت آن با نفس، عقل و ارتقاء وجودي است. فارابي در گسستي آشكار از ارسطو، نظريۀ منفعل بودن نفس در ادارك را بچالش كشيده و نفس را خالق ادراك دانسته است و بدين ترتيب بنياد نظريۀ فعال بودن نفس را پيريزي كرده است. اين ديدگاه در ادامه سنت فلسفي اسلامي بر آراء تمامي فيلسوفان، از ابن‌سينا تا علامه طباطبايي، تأثيرگذار بوده است. فارابي ادراك را با ظهور و حضور كه عمدتاً در فلسفۀ سهروردي و ملاصدرا مورد بحث است، پيوند داده و از منظر هستي‌شناسي ادراك دفاع كرده است. خلاقيت نفس در ادراك، مراتبي دانستن ادراك و معرفت، التفات به حيث ظهوري و وجودي معرفت، تفطن به دِهشي بودن معرفت در كنار اهميت دادن بنيادين به ادراك حسي، نقد معرفتهاي غيريقيني و طرح ديدگاهي بنيادين در باب معرفت يقيني، و بالاخره فرايندي تلقي كردن ادراك، از ابتكارات فلسفي فارابي محسوب ميشود. در نوشتار حاضر بنحو تطبيقي كوشش خواهيم كرد مسئله ادراك و سرشت آن در انديشه فارابي را با نگاهي به آراء ساير فيلسوفان مسلمان بررسي كرده و اهميت منظر فارابي در باب ادراك را بتصوير بكشيم.