سبك‌شناسي و تحليل ساخت دستوري مهم‌ترين «همكردِ» زبان فارسي در قصايد خاقاني

در ميان فعل‌هاي فارسي، افعال مركّب اهميت ويژه‌اي دارند. براي ساخت فعل مركّب، يك اسم/ صفت/ بُن/ قيد (فعليار) با يك فعل ساده تركيب مي‌شود. دستورنويسان اين فعل ساده يا بخش صرف‌شوندۀ فعل مركّب را «همكرد» ناميده‌اند. به گفتۀ آنان، فعلِ «كردن» مهم‌ترين و پركاربردترين همكرد فعل مركّب در زبان فارسي است. كاركرد و جايگاه مهم اين كلمه، نگارندگان را بر آن داشت تا به بررسي و تحليل ساخت دستوري مهم‌ترين «همكردِ» فعل مركّب در قصايد خاقاني بپردازد. اين مقاله بر آن است تا بداند: دليل بسامد فراوان اين كلمه در افعال مركّب اشعار خاقاني چيست؟ چند درصد از افعالي كه خاقاني در قصايد خود به‌كار برده، با اين همكرد ساخته شده‌اند؟ ساختمان و اجزاي اين افعال چگونه است و كدام «فعليار» بيشترين مشاركت را با اين همكرد داشته‌است؟ آيا فعل «كردن» براي ساخت فعل ساده نيز به‌كار مي‌رود؟ سهم كدام يك از سه زمان اصلي فعل، در به‌كارگيري اين همكرد بيشتر است و چرا؟ انعطاف زبان فارسي در برابر جابه‌جايي سازه‌هاي خود با اجزاي فعل مركّب، تا چه ميزان و به چه كيفيتي است؟ در حجم نمونۀ اين تحقيق، يك‌چهارم قصايد خاقاني، يعني سي‌وسه قصيده با 2169 بيت و 4584 فعل (25% قصايد خاقاني) بررسي شد.