كاوش رويكردشناسانه ديدگاه انديشمندان فريقين درباره تبيين «لا اله الا الله»

تا قرن پنجم هجري براي تقدير گرفتن خبر «لا» نفي جنس در عبارت «لا اله الا الله»، واژه «موجود» را در نظر مي گرفتند، اما بروز اشكالي از سوي متكلمان كه اين تقدير را ناسازگار با واقعيت تاريخي قلمداد كردند، باعث سربرآوردن تركيب‌هاي ناهمگوني در حوزه‌هاي مختلف علوم اسلامي شد كه حتي باعث به وجود آمدن تعارض‌هاي تاريخي، عقيدتي شده است. دستيابي به تركيب صحيح و رهيافت از اين دشواره عقيدتي، مهم‌ترين هدف به سامان رسيدن اين پژوهش است. ضرورت اين تحقيق را مي توان ناكارآمد كردن شبهه ناسازگاري ميان تاريخ با فهم مسلمانان از كلمه توحيد توصيف كرد. با مراجعه به منابع معتبر فريقين و به شيوه تحليل انتقادي و مقايسه تطبيقي ميان اين آرا، به دست آمد كه عالمان اهل سنت دست‌كم شش پاسخ و انديشمندان شيعه نُه پاسخ براي اين اشكال فراهم كرده‌اند. تصحيح، توسعه و تضييق معاني واژگاني مانند «اله» و «موجود»، و تغيير تركيب نحوي از رويكردهاي ارائه شده است كه در مخالفت با قواعد لغوي و نحوي به سر مي‌برند. با چشم‌پوشي از قواعد نحوي، اين پاسخ اهل‌سنت كه «حق» در تقدير گرفته شود، از ساير رويكردها به درستي نزديك‌تر است. همچنين تفسير «اله» به واجب الوجود از سوي عالمان شيعه، راه را براي اشكال متكلمين مسدود مي‌سازد؛ البته توجه به اين نكته كه درك مفاهيم فلسفي واجب و ممكن از توان همگان خارج است، اين پاسخ را با چالش مواجه مي‌سازد.