مروري بر زندگي و آثار اطباي شاخص خاندان نفيسي و بررسي نقش آنان در تاريخ پزشكي ايران از قرن 9 تا 14 قمري

An Overview of the Life, Publications and Achivements of the Famous Physicians of the Nafisi Family and Their Role in the Medical History of Iran from the 9th to the 14th Century AH

زمينه و هدف: خاندان حيكم‌پرور نفيسي كه بيش از 6 قرن سابقه درخشان در تاريخ ايران‌زمين دارد، دانشمندان بزرگي در علوم و فنون مختلف پرورانده كه نقش به سزايي در پيشرفت و تعالي اين سرزمين داشته‌اند. با وجود معدود مقالاتي درباره برخي از اطباي اين خاندان به صورت زندگي‌نامه، پژوهشي منسجم و دربردارنده تمام زوايا و تأثيرات اطباي اين خاندان صورت نگرفته است. هدف از اين مطالعه، مرور زندگي و آثار اطباي بزرگ و همچنين بررسي نقش اين خاندان در اعتلاي تاريخ پزشكي ايران مي‌باشد. مواد و روشها: اين پژوهش با مطالعه كتابخانهاي، مصاحبههاي حضوري و تلفني و بررسي شجرهنامه موجود انجام گرفت. ارائه مطالب و يافته‌ها در قالبي توصيفي ـ تحليلي به بحث گذاشته شد. يافتهها: سرسلسله اين خاندان كه نام خانوادگي نفيسي به او منسوب شده، نفيس بن عوض كرماني ملقب به حكيم برهان‌الدين از معروف‌ترين پزشكان اواسط قرن نهم قمري بود كه در كرمان مي‌زيست. معروف‌ترين تأليفات وي، كتاب شرح الاسباب و كتاب شرح موجز القانون است. حكيم و پزشك برجسته‌ ديگر ميرزاسعيد شريف كرماني، از پزشكان نامي قرن يازدهم قمري است كه حكيم باشي دربار شاه‌عباس بزرگ صفوي (حك 1038-996 ق.) بود. ميرزامحمدتقي طبيب ملقب به مظفرعليشاه (قرن 12 و 13 قمري) و حاج‌ميرزا طبيب كرماني (متوفي 1300 ق.)، از ديگر اطباي مشهور اين خاندان بودند. ميرزاعلي‌اكبرخان نفيسي ملقب به ناظم الاطباء (1303-1224 ش.) از معروف‌ترين اطباي اين سلسله است كه دو اثر گرانقدر لغتنامه فرهنگ نفيسي و كتاب بزرگ پزشكي‌نامه را به يادگار گذاشته است. دكتر ابوتراب نفيسي (1386-1293 ش.)، رييس دانشكده پزشكي و داروسازي اصفهان در دهه چهل شمسي، مؤلف چندين كتاب و مقاله، از ديگر پزشكان سرشناس اين خاندان بود. اطباي اين خاندان به ويژه در دوره صفويه و در اواخر دوره قاجاريه نقش بسيار قابل توجهي در ارتقاي بهداشت، درمان و آموزش پزشكي ايران و همچنين مناسبات سياسي و فرهنگي داشته‌اند. ملاحظات اخلاقي: صداقت و امانتداري در ارجاع متون به رفرنس‌هاي مورد استفاده رعايت گرديد. نتيجه گيري: استعداد فطري، آموزش نسل به نسل و فراهم‌شدن شرايط محيطي توسط زمامداران وقت را مي‌توان از دلايل اصلي توفيقات اين خاندان در عرصه‌هاي مختلف دانست.

Background and Aim: The Nafisi family, which has a brilliant history of more than six hundred years in the history of Iran, has raised great scientists in various sciences and technologies who have played a significant role in the progress and excellence of this country. This study aims to review the life and works of the great physicians of this family. Materials and Methods: This study was conducted by library study, face-to-face and telephone interviews and review of existing genealogy. Findings: The head of this family, to whom the family name of Nafisi is attributed, Nafis bin Awad Kermani (Hakim Borhanuddin), was one of the most famous physicians of the ninth century AH lived in Kerman. Her most famous works are the book Sharh al-Asab and the book Sharh Mojz al-Qanun. Mirza Saeed Sharif Kermani )11th century AH(, who was special physician of Shah Abbas the Great )5th Safavid king), Mirza MohammadTaghi Tabib, nicknamed Muzaffar Alisha (12th and 13th centuries AH) and Haj Mirza Tabib Kermani (died 1300 AH), were other famous physicians of this family. Mirza AliAkbar Khan Nafisi, nicknamed Nazem al-Atab'a (1224-1303 AH), is one of the most famous physicians of this dynasty who has left two valuable works, the dictionary of Farhang e Nafisi and the Pezeshkinameh. Dr. Abutorab Nafisi (1293-1386 AH), head of the Isfahan School of Medicine and Pharmacy in the 1940s and author of several books and articles, was another prominent physician in the family. The physicians of this family, especially in the Safavid period and in the late Qajar period, played a very significant role in promoting health, treatment and medical education in Iran, as well as political and cultural relations. Ethical Considerations: Honesty and trustfulness were observed by referring texts and refrences used. Conclusion: Natural talent, generational education and the provision of environmental conditions by the rulers of the time can be considered as the main reasons for the success of this family in various fields.