مقايسۀ بخشي از مفهوم طبيعت مدبّرۀ بدن در طب ايراني با سيستم ايمني و هموستاز در طب رايج

Comparison of some concepts of administrative nature (Tabiyat) in Persian medicine with the immune system and homeostasis in modern medicine

سابقه و هدف: سيستم ايمني به‌منظور حفاظت بدن انسان در مقابل عوامل بيماري‌زا به وجود آمده و به‌طور عمده از دو بخش ايمني سلولي و ايمني هومورال (توليد آنتي‌بادي) تشكيل شده است. اين تحقيق در جست‌وجوي مفاهيم روشني است كه وقوف به وجود سيستم ايمني بدن را در متون تاريخي طب ايراني به اثبات رساند. مواد و روش‌ها: اين پژوهش به روش مطالعۀ توصيفي و كتابخانه‌اي با استفاده از منابع طب ايراني از جمله الحاوي في الطب، كامل الصناعه الطبيه، القانون في الطب، قانونچه در طب، الموجز في الطب، خلاصه التجارب، مفرح القلوب، ذخيرۀ خوارزمشاهي، خلاصه الحكمه و منابع طب رايج انجام‌ شده است. يافته‌ها: در كتب دانشمندان طب ايراني، نظير محمدبن‌زكرياي رازي، ابوعلي سينا، سيداسماعيل جرجاني، عقيلي خراساني و غيره با مباحث و ديدگاه‌هايي مواجه مي‌شويم كه نشانه‌هاي بارزي از وقوف به سيستم ايمني بدن انسان است به‌طوري ‌كه مطابقت زيادي بين بخشي از مفهوم «طبيعت مدبّره» در منابع طب ايراني و مفاهيم «سيستم ايمني» و «هموستاز» در طب رايج وجود دارد. نتيجه‌گيري: با توجه به نگاه كلي‌نگر و دقتنظر دانشمندان طب ايراني، چه‌بسا با مطالعات دقيقتر در اين آثار، بتوان نظريه‌هاي جديدي جهت تشخيص و درمان بيماري‌ها ارائه كرد.

Background and Purpose: The immune system has developed to protect the human body against pathogens and is mainly composed of two parts: cellular immunity and humoral immunity (antibody production). This study seeks clear concepts that indicate recognition of the immunity system in the historical texts of Persian medicine. Materials and Methods: This research has been performed by descriptive and library study method using Persian medicine resources such as Al-Hawi fi al-Tibb, Kāmil al-Sinā`a al-Tibbīya, Al-Qanun fi al-Tibb, Qanuncheh fi al-Tibb, Al-Mūjaz fī al-Tibb, Khulasat al-Tajareb, Mufarriḥ al-Qulūb, Zakhireye Khwarazmshahi, Khulasat al-Hikmah, and modern literature. Results: In the books of Persian medical scientists, such as Muhammad ibn Zakariyyā al-Rāzī, Abu Ali Sina, Sayyid Isma'il Jurjani, Aqili Khorasani, etc., we encountered views that are clearly indicative of knowledge of the immune system of the human body. There is great correspondence between part of the concept of "administrative nature" in Persian medicine resources and the concept of "immune system" and "homeostasis" in modern medicine. Conclusion: Considering the precise holistic view of Persian medical scientists, perhaps new theories can be presented to diagnose and treat diseases with more in-depth studies in these works.