تاملي در منابع و تاريخ نگاري عاشورا در دو قرن نخستين اسلامي

Ashura-Oriented Historiographical Sources in the First Two Centuries of the Islamic History

واقعه كربلا از ناگوارترين وقايع جهان اسلام است اما نقطه عطفي در تاريخ تشيع به شمار مي آيد و در تكوين تشيع بيشترين سهم را ايفا كرده است. رسالت اين نهضت در پيام رساني و آگاهي بخشي به امت اسلامي و همچنين ذكر مصائب امام حسين (ع) و ياران ايشان منجر به نوعي از تاريخ نگاري به نام مقتل نگاري شد. مقتل نگاري به طور خاص به تاريخ نگاري عاشورا اطلاق مي شود. مقتل ها عموما به توصيف ظلم و ستم و شهادت يكي از امامان معصوم(عليهم السلام) مي پردازند اما اين اصطلاح به دليل عمق فاجعه عاشورا به واقعه كربلا و شهادت امام حسين(ع) و فرزندان و ياران ايشان منحصر شد. مقتل نگاران شيعه، نوشتن درباره ائمه(ع) را نوعي وظيفه ديني تلقي مي كردند و مقتل هاي كه با احساسات و عواطف تاريخنگاران عاشورا عجين شد بر روحيه شيعيان تاثير گذاشت و موجب توجه به آرمان هاي شيعي و پشتيباني از اهل بيت(عليهم السلام) شد. واكاوي منابع و همچنين معرفي معروف ترين تاريخ نگاران عاشورا در دو قرن نخستين اسلامي از اهداف اين پژوهش است. روش تحقيق در اين پژوهش به شيوه توصيفي-تحليلي و متكي به منابع دست اول است.

Despite its bitterness, the Ashura episode has been a significant event in the Shiite history, hence it has proved of immense value and contribution to the development of the Shiite denomination. The mission of conveying the message and narrative of this event to the Muslim ummah has since led to the emergence of another kind of historiography that is generally called 'martyrdom account' (Arabic: maqtal). Therefore, writing maqtal generally conveys a sense of being related to the Ashura event Granted that maqtals describe the tyranny that a cruel ruler committed against the Infallibles, this kind of writing generically pertains to Imam al-Husayn and his companions, all because of the tragic influence of the Ashura massacre. In the same way, the maqtal-authors have usually viewed it as a religious duty to develop such accounts, especially those which bring about the sharpest and most profound emotive influence on the audience. This tragic-cum-cathartic effect in turn led to much more popular support in favor of the Ahl al-Bayt. The present paper deals with the maqtals produced in the first two centuries of the Islamic history.