جواز و احكام نيابت در حج (با رويكرد پزشكي در فقه)

بي­ گمان اساسي­ترين شرط انجام هر گونه امور فردي از جمله كار، عبادت، مسافرت و ... سلامت جسمي و رواني فرد است. گاه در اثر بي­احتياطي، گاهي به صورت ناخواسته و يا هم در برخي موارد با غالب گشتن امراض سخت و بيماري­هاي لاعلاج گوناگون، سلامت جسم و حتي عقل افراد در خطر افتاده و فرد را از انجام امور و فرايض شخصي و عبادي باز مي­دارد. يكي از احكام واجب بر افراد مسلمان متمكن فريضه حج مي­باشد. در اين خصوص يك سلسله مباحث فقهي و حقوقي در ارتباط با اعمال اين شخص مطرح خواهد شد كه نيازمند بررسي دقيق از متون فقهي و نظر فقهاي اسلامي و اماميه است. به طور كلي اينكه فقها بيان نموده­اند در خصوص حج اينكه كسي به خاطر بيماري يا ترس از دشمن، شخصاً نتواند در حج شركت كند، واجب است نايبي بگيرد. در اين سخن شكي نيست، اما مسأله اين است كه ناتواني و غالب شدن امراض لاعلاج و غيره چگونه اثبات مي­شود. از ميان روايات و سخنان فقها اينگونه استنباط گشت كه در برخي حالات ناتواني فرد مشخص است و در برخي موارد نيز افراد متخصص و آگاه به امور مي­توانند صلاحيت و يا عدم صلاحيت جسماني فرد براي مورادي از جمله حج را تشخيص دهند. در اين حالت است كه فرد مي­تواند نايبي را براي خود برگزيند. همچنين نايب نيز در اين حالت بايد اوصاف و شرايطي را مرعي دارد. نيابت از دونفر در يك سال جايز نيست؛ اما اين قاعده دو استثنا دارد: اول نيابت در حج و دوم پيش آمدن شرايط قهري. نتيجه اينكه در حالتي كه فرد عاجز باشد، نيابت در ابعاض حج از جانب وي مجزي است. اما اگر بعد از به پايان رسيدن فريضه حج چيزي از اجرت باقي مانده باشد، براي خود نايب است. و اگر اجرت براي تكميل حج كم باشد، تكميل آن بر منوب­عنه واجب نيست، مگر اينكه در قرارداد به آن اشاره شده باشد.